Fenicja

Nazwę  Fenicja  nadali  w  I  tys.  p.n.e.  Grecy  przybrzeżnym  terenom  dzisiejszego  Libanu  ciągnącym  się  od  regionu  Trypolisu  na  północy  do  Akki  na  południu,  choć  wydaje  się,  że  niekiedy  termin  ten  obejmował  całe  wybrzeże  syryjskie  i  palestyńskie.  Zasadniczo  ludność  wywodziła  się  z  nadbrzeżnej  grupy kanaanejskiej  epoki  brązu,  choć  do  początków  I  tys.  p.n.e.,   gdy  to  miasta  Tyr  i  Sydon  zaczęły  spełniać  ważną  historyczną  rolę  centrum  Fenicji  podstawowa  warstwa  semicka  wzbogacona  została  domieszkami  północnych  grup  semickich,  zwłaszcza  Amorytów,  a  także  Egejczyków,  Cypryjczyków  i  Ludów  Morskich.  W  późnej  epoce  brązu  nadbrzeżni  Kanaanejczycy  rozprzestrzenili  się  dalej  na północ,  aż  do  Ugarit,  lecz  gwałtowny  atak  Ludów  Morskich  zniszczył  zupełnie  to  miasto.   

Dzięki  jakimś  nie  znanym  okolicznościom  Byblos,  Tyr  i  Sydom przetrwały  nawałnicę,  aby  stać  się  głównym  centrum  politycznym  i  handlowym  na  całym  wybrzeżu  bliskowschodnim.  W  starożytności  zjawiskiem  najbardziej  charakterystycznym  dla  Fenicji  był  jej  handel  i  wiążąca  się  z  nim  kolonizacja.  Przybrzeżny  handel  z  Egiptem  uzyskał  w  I  tys.  p.n.e.  wsparcie  dzięki  zbudowaniu  podwójnych  portów  w  Tyrze  i  Sydonie.  Byblos  również  posiadało  ważny,  choć  niewielki  port,  podczas  gdy  maleńka  wyspa  Arados  stanowiła ważny  wyspiarski  port  na  drodze  do  Egei  i  południowej  Anatolii.  Tyr  i  Arados  były  w  istocie  niedostępnymi  wyspiarskimi  fortecami – oba  miasta  opierały  swą egzystencję  na  morzu.  Podejmowanie  zagranicznych  przedsięwzięć  umożliwiał  dobrobyt  panujący  w  ojczyźnie.  Stanowiąca  wąski  pas  wybrzeża  Fenicja  była  bardzo  żyzną  krainą  obficie  nawadnianą  przez  rzeki  i  źródła.  W  pobliżu wybrzeży  rozciągały  się  jedne  z  najlepszych  płytkich  łowisk  na  Morzu  Śródziemnym.

DZIEJE FENICJI

Od X w. p.n.e. z historii Fenicji najbardziej znane są dzieje Tyru. Od panowania Hirama I miasto rozpoczęło budowanie swej potęgi handlowej. Hiram utrzymywał pokojowe stosunki z królestwami ościennymi, między innymi z królestwem Izraela — dostarczał   drewna do budowy  świątyni  jerozolimskiej  za panowania Salomona (971 – 931 p.n.e.). Pracowali tam także tyreńscy budowniczowie i architekci. Fenicjanie wyspecjalizowali się w budowie okrętów, na co budulca dostarczały lasy Libanu. Dzięki flocie zaczęli dominować w handlu międzynarodowym, byli również inicjatorami rybołówstwa. Hiram  rozpoczął  zakładanie fenickich kolonii handlowych. Już w X w. p.n.e powstały na Cyprze, Rodos i na Sycylii, Sardynii, później także na Malcie i na Półwyspie Iberyjskim. W miastach fenickich poczęło rozwijać się farbiarstwo (produkcja purpury), tkactwo, a także rzemiosło. Wytwarzano wyroby z kości słoniowej, kamienne statuetki, biżuterię oraz pieczęci.  Z X w. p.n.e. pochodzi jeden z najstarszych zabytków języka fenickiego — sarkofag Achirama, króla Byblos. W owym okresie na dworach królów fenickich istniały archiwa, w których przechowywane były dokumenty  —  kroniki   wydarzeń historycznych oraz zapisy handlowe. Król Ittobaal nosił tytuł „króla Sydończyków”, czyli przypuszczalnie władał Tyrem i Sydonem, a być może panował nad wszystkimi Fenicjanami. Kontynuował politykę pokojowego współistnienia z sąsiadami oraz zakładanie kolonii. Jego córka, Izebel, została żoną izraelskiego króla Achaba, panującego w Królestwie Północnym, które powstało po podziale państwa Dawida i Salomona w 931 p.n.e. Król ten założył kolonię handlową w Libii. Jednocześnie nie angażował się w konflikty wojenne. Gdy w 853 p.n.e. Achab — król Izraela, Hadadezer — król Damaszku i Irhuleni z Hamat zawiązali koalicję skierowaną przeciw władcy asyryjskiemu, Samanasarowi III,  nie  przystąpiły  do niej największe miasta fenickie — Sydon, Tyr i Byblos. 

Szczyt działalności kolonizacyjnej Fenicjan stanowi założenie w 814 – 813 p.n.e. kolonii — miasta Kartaginy. Na przełomie IX /VIII w. p.n.e. (810 – 783 p.n.e.) Tyr i Sydon płaciły trybut królowi asyryjskiemu, Adadniraremu III. Podobnie musiał robić Joasz, król Izraela.  Król asyryjski Tiglapilesar III (744 - 727 p.n.e.) podbijał kraje ościenne i czynił z nich prowincje. Tak postąpił z  Królestwem Północnym,  z  Izraelem, którego stolica — Samaria, podporządkowała się w 722 p.n.e. W tym okresie niezależność zachowały jedynie główne miasta fenickie — Arwad, Byblos i Tyr ze względu na ich znacznie dla handlu, pomimo że handlowe kolonie fenickie na Cyprze, Sycylii, Sardynii były zagrożone przez rosnącą potęgę kolonialną greckich miast-państw, Tyr, a także inne duże miasta Fenicji.  Z tego okresu, a dokładnie z połowy VIII w. p.n.e., pochodzi najdłuższa inskrypcja fenicka, odkryta jednak nie na obszarze Fenicji, a w Cylicji. Jest to składający się z 62 wierszy dwujęzyczny tekst hetycko-fenicki.   

Początkowo stosunki z władcami asyryjskimi były dobre, szczególnie w okresie panowania Sargona II  (721 – 705 p.n.e.).  Sanacheryb dokonał formalnego rozdziału pomiędzy Tyrem i Sydonem, i w 701 p.n.e. ustanowił Sydon niezależnym królestwem (tytuł króla Sydończyków nosili władcy Tyru od czasów Ittobaala). W okresie panowania Asarhaddona doszło do buntu Sydończyków, który został stłumiony. Sydon stał się w 677 p.n.e. na kolejne 45 lat prowincją Asyrii. Niezależny pozostał jedynie Tyr. Po upadku Asyrii faraon Necho próbował opanować tereny dawnego Kanaanu i został pokonany przez Nabuchodonozora II, króla babilońskiego, pod Kerkemisz w 605 p.n.e. Wówczas Fenicja znalazła się pod panowaniem babilońskim. Na początku VI w. p.n.e.  zaczęła  zawiązywać  się koalicja antybabilońska, do której należały królestwa Judy, Moab, Edom, Ammon i Fenicja. Miała ona poparcie egipskiego faraona Psametyka II ( 595 – 589 p.n.e. ). Te przedsięwzięcia doprowadziły ostatecznie do zdobycia królestwa Judy i zniszczenia jego stolicy, Jerozolimy, w 587 p.n.e. Nabuchodonozor ruszył następnie do Fenicji i oblegał Tyr. Oblężenie trwało 13 lat i zakończyło je poddanie się Tyreńczyków, które jednak nie było kapitulacją, jak o tym świadczy Księga Ezechiela. Wówczas Tyr nie był już w stanie zapewnić bezpieczeństwa swoim koloniom na Sycylii i Półwyspie Iberyjskim wobec narastającej ekspansji Greków. Kolonie te zwróciły się więc o opiekę do Kartagińczyków i ją uzyskały. Uważa się, że moment ten rozpoczyna niezależną  od   dziejów  Fenicji  historię  Kartaginy.  Pozostałością   pierwotnej zależności w stosunku do Tyru było płacenie przez byłe kolonie trybutu na rzecz świątyni Melkarta. 

Nową, ostatnią epokę w dziejach Fenicji otworzyło wkroczenie króla perskiego — Cyrusa do Babilonu i zabicie ostatniego władcy babilońskiego — Baltazara, w 539 p.n.e.  Miasta fenickie dobrowolnie otworzyły bramy przed wojskami Cyrusa. W owym czasie czołowym miastem Fenicji stał się Sydon, gdzie król perski miał jeden ze swoich pałaców. Miasta-państwa fenickie założyły wspólnie miasto Trypolis i tam wyznaczyły miejsce spotkań, podczas których ustalane było wspólne stanowisko wobec władz perskich. Około 350  p.n.e.  doszło  do  buntu Sydończyków przeciw Persom, który został krwawo stłumiony przez Artakserksesa III.  Z tego okresu pochodzą kolejne zabytki piśmiennictwa fenickiego: stela Jehaumilka z połowy V w. p.n.e. oraz — również datowane na ten okres — sarkofagi Tabnit i Eszmunezera.  Kiedy na Bliskim Wschodzie pojawił się Aleksander Wielki, Sydończycy, pamiętając krwawą interwencję Artakserksesa, otworzyli w 332 p.n.e. bramy przed wojskami greckimi. Tymczasem Tyr był oblegany i bronił się przez dziewięć miesięcy aż w końcu został zdobyty przez Aleksandra.  W okresie wojen diadochów przechodził z rąk Ptolemeuszów do rąk Seleucydów. Ten stan rzeczy miasta-państwa fenickie starały się wykorzystać do zyskania maksymalnej niezależności politycznej i gospodarczej, co zostało stopniowo zwieńczone sukcesem. Świadczy o tym rachuba lat wprowadzana kolejno w dużych miastach Fenicji — w Tyrze liczono lata od 126 p.n.e., w Sydonie od 111 p.n.e., a w Byblos od 81 n.e. Fenickie mennice i monety miały opinie najbardziej wiarygodnych w tym rejonie. Stały się one oficjalnym standardem także dla żydowskich mennic, działających w okresie machabejskim (od poł. II p.n.e.). W 64 p.n.e. wybrzeże fenickie zostało wcielone do imperium rzymskiego, a Sydon i Tyr zyskały pewne, specjalne prawa.

KARTAGINA

Kartagina — po fenicku Kart Hadaszt — to kolonia fenickiego Tyru, założona według tradycji w 814 p.n.e. przez Dydonę. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych na terenie dawnego miasta po II wojnie światowej, wydają się potwierdzać tę datę, a przynajmniej pozwalają umieścić początki miasta u schyłku IX w. p.n.e. Od strony lądu chroniła je fosa i podwójna linia murów obronnych. Było podzielone na miasto górne tzw. Byrsę, gdzie znajdował się zamek, świątynia Eszmuna oraz wielopiętrowe domy mieszkalne i miasto dolne. Na terenie tego ostatniego rozpościerały się porty (handlowy i wojenny), centralny  plac  publiczny  przypominający  grecką  agorę  i rzymskie forum, jak również ważne sanktuarium Tanit i Baala Hammona. 

Początkowo Kartagina stanowiła handlową bazę Tyru w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Była portem, do którego mogli zawijać tyryjscy kupcy w drodze do Hiszpanii i Italii. Jednocześnie stanowiła punkt pośredniczący w handlu z ludami afrykańskimi. Przez pierwsze dwieście lat swojego istnienia miasto nie rozszerzało terytorium, ograniczając się do około 50 km2. Zmiana dokonała się dopiero  w  momencie  upadku  Tyru  w  VI w. p.n.e.  Upadek  metropolii stał się przyczyną dynamicznego rozwoju kolonii. Armia kartagińska wkroczyła do interioru i stopniowo podporządkowała sobie rozległe obszary w Afryce Północnej. Kartagińczycy nie ograniczali się już do handlu. W dolinie rzeki Bagradas powstały liczne plantacje, które dostarczały miastu żywności. Rozwinięto uprawy nieznanych tu dotąd oliwek i winorośli, na szeroką skalę hodowano też bydło i konie.  Zagłada Tyru umożliwiła ekspansję Kartaginy poza terenem Afryki. Miasto rozpoczęło tworzenie własnych enklaw handlowych, zwłaszcza na wybrzeżach Sycylii, Hiszpanii i nie zajętych dotąd terenach afrykańskich. Kartagina zawarła sojusz z Etruskami i uderzyła na opanowaną przez  Greków  Korsykę,  którą  w 525 p.n.e.  udało się jej podbić. W tym samym mniej więcej czasie armia kartagińska wkroczyła do Trypolitanii, zajęła Sardynię, Maltę, Baleary i rozpoczęła ofensywę na Sycylii. Wtedy też dyplomacja kartagińska doprowadziła do zawarcia pierwszego traktatu o rozgraniczeniu stref wpływów z młodym państwem rzymskim. 

Błyskawiczna ekspansja Nowego Miasta uległa zatrzymaniu dzięki sukcesowi tyrana Syrakuz, Gelona, który  w  480 (rok bitwy pod Salaminą), zadał Kartagińczykom dotkliwą klęskę pod Himerą. Do końca V w. wysłannicy Nowego Miasta prowadzili wyprawy odkrywczo - handlowe, stając się tym samym prekursorami Henryka Żeglarza. Ich statki docierały do wybrzeży dzisiejszego Maroka i Senegalu (wyprawa Hannona) oraz wypływały na Ocean Atlantycki (wyprawa Himilkona). W 409 p.n.e. Kartagina ponowiła próbę podboju Sycylii. Stopniowo podporządkowała sobie kolejne tereny, walcząc nie tylko z autochtonicznymi Sykulami, lecz również ze zdecydowanym oporem miast greckich, którym przewodziły Syrakuzy. W tym samym czasie intensyfikacji uległy kontakty kulturowe z Grecją, szczególnie silne związki łączyły miasto z Egiptem Ptolemeuszy. W 348 ponownie został zawarty traktat z Rzymem, jednak w niecałe sto lat później ekspansja terytorialne obu państw doprowadzi do ich bezpośredniego spotkania na terenie Sycylii i wybuchu serii dramatycznych wojen. W przededniu konfliktu, który doprowadził w ostatecznym rozrachunku do upadku, Kartagina rządzona była przez arystokratyczne rody (Magonidzi, Barkidzi). Władzę wykonawczą, podobnie jak w Rzymie, pełniło dwóch wybieralnych urzędników, zwanych sufetami (szofetim – termin również identyczny jak w Rzymie, gdzie konsulów pierwotnie nazywano iudices: „sędziami”). Niezwykle istotną rolę w polityce tak wewnętrznej, jak i zewnętrznej miasta odgrywały arystokratyczne rady: Stu i Trzystu. Zgromadzenie ludowe, oficjalnie podejmujące ostateczne decyzje w najważniejszych  dla  kraju  sprawach  (jak wypowiedzenie wojny),  nie  miało w rzeczywistości większego znaczenia. Istotną rolę odgrywali też kapłani najważniejszych bóstw: Melkarta, Baala Hammona i Tanit.   

Rozszerzanie się stanu posiadania Kartaginy na Sycylii doprowadziło jej żołnierzy w 264 p.n.e. pod bramy Mesyny, miasta w północno-wschodniej Sycylii, zajętego przez kampańskich najemników Mamertynów (synów Marsa). Poprosili oni o pomoc Rzym, który dwa lata wcześniej podporządkował sobie Apulię i Mesapię w południowej Italii. Przekroczenie przez rzymskie legiony pod wodzą Appiusza Klaudiusza Kaudeksa Cieśniny Mesyńskiej zapoczątkowało konflikt, który odcisnął się na dziejach Rzymu, a Kartaginie przyniósł zagładę. Rzymianie zdobyli największą z kartagińskich baz — Agrigento, jednak by skutecznie walczyć  z  Kartagińczykami  musieli  dorównać  im na morzu przy pomocy floty, którą  nie  dysponowali . W  260 p.n.e.  pod  Mylae  dopiero  co   powstała  flota rzymska, dowodzona przez Gajusza Duilliusza, rozbiła okręty kartagińskie. Próbowano potem przenieść działania zbrojne na teren Kartaginy, inwazja ta zakończyła się jednak całkowitą klęską armii rzymskiej. 

Pomimo to Rzymianie stopniowo podporządkowali sobie całą Sycylię, a kres wojnie położyło wielkie zwycięstwo w bitwie morskiej koło Wysp Egadzkich w 241 p.n.e. Kartagina, zmuszona do zapłacenia ogromnej kontrybucji, wplątała się w konflikt z najemnikami,  służącymi  w  jej  armiach,  którym  nie  była  w   stanie  wypłacić zagwarantowanych kontraktem pieniędzy. Wojna najemnicza zakończyła się zwycięstwem Kartagińczyków pod wodzą Hamilkara Barkasa. Zwycięstwo to kosztowało jednak zarazem utratę Sardynii i Korsyki na rzecz Rzymu. Nowe Miasto musiało poszukać innych terenów ekspansji. Dowodzona przez Hamilkara Barkasa armia rozszerzyła panowanie kartagińskie w Hiszpanii. Po jego śmierci, a następnie zgonie jego zastępcy i zięcia, Hasdrubala Pięknego, dowództwo objął syn Hamilkara – młodziutki Hannibal. Hannibal uderzył na północ, stopniowo podporządkowując sobie kolejne ludy. Stanął wreszcie w 219 p.n.e. u bram Saguntu. Miasto to w ostatniej chwili zwróciło się o pomoc do Rzymian, którzy w 218 zdecydowali się na kolejną wojnę z Kartaginą. Miała ona trwać osiemnaście lat. Hannibal rozpoczął działania zbrojne ruszając szybkim marszem przez teren dzisiejszej południowej Francji do Niziny Padańskiej. Rozbił tam w dwóch kolejnych bitwach (nad rzekami Ticino i Trebbią) armie rzymskie. Pierwsze trzy lata konfliktu wyglądały podobnie. Każde starcie w otwartym polu kończyło się klęską Rzymian, którzy w największej z nich — pod Kannami w 216 p.n.e. — stracili około 60 tysięcy żołnierzy, czyli tyle, ile liczyły największe  hellenistyczne  armie. Zasoby ludzkie Rzymu były jednak praktycznie nie do wyczerpania, przekonał się o tym wcześniej Pyrrus, a teraz miał się o tym dowiedzieć Hannibal. Stopniowo armia rzymska podbijała kolejne tereny w Hiszpanii, a zarazem skutecznie zablokowała Hannibala w południowej Italii. Sprzymierzone z kartagińskim wodzem miasta, jak Kapua, poddawały się. Ostatecznym ciosem dla planów Hannibala w Italii była porażka i śmierć, w lecie 207 p.n.e. nad rzeką Metaurus, idącego mu ze wsparciem brata — Hasdrubala. Rzymianie poczuli się już na tyle silni, by móc uderzyć na Afrykę. Legiony dowodzone przez Scypiona Afrykańskiego Starszego przeprowadziły udaną inwazję i w 202, podczas ostatecznej bitwy pod Zamą, pokonały armię pod wodzą odwołanego z Italii Hannibala. W roku 201 zawarto pokój.  Przetrwał  on  jednak  tylko  pięćdziesiąt lat. 

W 149 p.n.e. legiony rzymskie ponownie znalazły się w Afryce i rozpoczęły oblężenie Kartaginy. Miasto broniło się długo, jednak w 146 p.n.e. zostało zdobyte przez Scypiona Afrykańskiego Młodszego (Emilianusa). Senat rzymski nakazał zrównanie z ziemią swego największego rywala w zachodniej części Morza Śródziemnego. Na terenie dawnej Kartaginy powstawały kolonie zakładane przez Gajusza Grakcha i Juliusza Cezara. Colonia Iulia Carthago stała się dzięki Augustowi stolicą prowincji Afryki i znacznie się rozwinęła. Miasto to nie miało jednak już nic wspólnego, poza nazwą, ze swoją poprzedniczką. W 439 zostało zdobyte przez Wandalów, w 534 przez armię bizantyńską, aż wreszcie w 697 wkroczyli do niego Arabowie. Wkrótce potem miasto opustoszało.

GOSPODARKA FENICKA

Podstawą gospodarki Fenicji, jednego z najbardziej rozwiniętych gospodarczo krajów Świata Śródziemnomorskiego w starożytności, był handel, rozwinięte rzemiosło i rolnictwo. Rzemieślnicy feniccy słynęli przede wszystkim z produkcji luksusowych ozdób z metali, kości słoniowej i szkła (technikę wytopu szkła zaczerpnęli głównie od Egipcjan i Asyryjczyków), barwionych tkanin (słynna purpura fenicka). Drewno, rosnących w górach Libanu cedrów, służyło jako znakomity budulec (stosowany przy budowie Świątyni w Jerozolimie), wykorzystywany także w szkutnictwie. Dysponując tylko niewielkimi obszarami ziemi uprawnej Fenicjanie zagospodarowali stoki górskie do uprawy tarasowej winnic i sadów. Usytuowane na przecięciu szlaków handlowych miasta fenickie były przez stulecia wielkimi ośrodkami handlu morskiego i lądowego, głównie tranzytowego. W zamian za wytwory rodzimego rzemiosła i rolnictwa (drewno cedrowe), sprowadzano  szlachetne kruszce, kolorowe metale (miedź, cynę, cynk i ołów), niewolników. Od XI w. p.n.e. żeglarze feniccy docierali do najdalszych części Morza Śródziemnego. Zakładali, przede wszystkim w zachodniej części akwenu, liczne kolonie w Afryce Północnej (Utyka, Kartagina), południowej Hiszpanii (Gades, ob. Kadyks), na Cyprze (Kition), zachodniej Sycylii (Panormos, ob. Palermo), Sardynii i Malcie. Fenicjanie przekroczyli w swoich wyprawach Słupy Herkulesa (Cieśnina Gibraltarska), dopływając w IX w. p.n.e. do Wysp Kanaryjskich i na Maderę. W VI w. opłynęli Afrykę; prawdopodobnie docierali także do Wysp Brytyjskich.

SZTUKA FENICKA

Sztuka fenicka rozwijała się od III do I tysiąclecia p.n.e. na wąskim pasie wybrzeża zachodniej Azji, obejmując swymi wpływami większość krajów basenu Morza Śródziemnego. Największy jej rozwój przypadł na początek epoki żelaza (ok. 1200 p.n.e.), a główne ośrodki znajdowały się w miastach: Tyr, Sydon,  Byblos, Arwad.  Miała charakter eklektyczny. Łączyła elementy egipskie, mezopotamskie, anatolijskie i egejskie w nowy, swoisty układ form, zwykle bardzo dekoracyjny. Architektura fenicka znana jest w niewielkim stopniu. Do czasów współczesnych zachowały się sanktuaria w Amrit, Ajn al-Hajjat i w Sydonie (ob. Sajda). Jednym  z  typów budowli sakralnych była kapliczka otwarta z przodu, stojąca na podwyższeniu pośrodku dziedzińca otoczonego portykiem. W Amrit (V w. p.n.e.) miejsce dziedzińca zajmowała sadzawka. Zmarłych chowano najczęściej w grobach szybowych, kutych w skale. Znane są także hypogea (np. w Amrit), nad którymi wzniesiono monumentalne pomniki w formie cylindrycznych wież. Najstarszym znanym zabytkiem rzeźby jest sarkofag Ahriama z Byblos (XIII,XI, w. p.n.e.) zdobiony reliefem figuralnym. Przetrwały także stele nagrobne ze scenami kulturowymi. Interesujące są antropoidalne sarkofagi z Sydonu z wyobrażeniem zmarłego na pokrywie. Charakterystyczną dziedziną fenickiego rzemiosła artystycznego była rzeźba w kości słoniowej, głównie płytki służące jako apliki, naśladująca wzory egipskie — największy jej rozkwit nastąpił w IX–VII w. p.n.e. Spośród wyrobów metalowych wyróżniają się tace (VIII–VII w. p.n.e.) produkowane w samej Fenicji i na Cyprze, z reliefową dekoracją ujętą w koncentryczne pasy wokół rozety lub centralnego motywu figuralnego — przeważa tematyka egipska z zapożyczeniami mezopotamskimi. Wysoki poziom techniczny osiągnęła też fenicka biżuteria, gliptyka, ceramika (fajanse glazurowane, wykazujące wpływy kultur Egiptu, Bliskiego Wschodu i Egei), szkło (technologia zapożyczona z Egiptu) i tkaniny barwione purpurą. Fenicjanie, łącząc w eklektyczny sposób obce elementy formalne i treściowe, nadawali im charakter ornamentalny i tworzyli z nich nowe, oryginalne zespoły dekoracyjne, które z czasem rozpowszechniły się w krajach basenu Morza Śródziemnego. Wyroby Fenicjan, przeznaczone przede wszystkim na eksport, odegrały niewątpliwie znaczną rolę w wymianie kulturalnej między cywilizacjami Bliskiego Wschodu i Europy. Podbój miast fenickich przez Asyrię na przełomie VIII i VII w. p.n.e. spowodował stopniowy upadek sztuki fenickiej. Dłużej natomiast utrzymała się w koloniach fenickich (Kartagina), przybierając charakter lokalny.

MITOLOGIA FENICKA

ADONIS

Nazwa  pochodzi  od  tytułu  kanaaneńskiego  adon  oznaczającego  „pan„. Najważniejsze  jego  świątynie  znajdowały się  w  Byblos  i  Pafos.  Świątynia  Astarte  w  Byblos  urządzała  uroczystości  związane  z  coroczną  śmiercią  i zmartwychwstaniem  Adonisa.  Jego  powrót  na  ziemię  sygnalizowało  zakwitnięcie  czerwonego  anemonu.

ANAT

Bogini  matka,  pani  gór.  Była  żoną  i  siostrą  Baala.  Dzięki  jej  wstawiennictwu  u  boga  El,  Baal  uzyskał  zezwolenie  na  budowę  domu  na  Safon,  górze  położonej  na  krańcu  północy.  Anat  była  boginią  agresywną,  zabijała  wrogów  Baala,  brodziła  we  krwi  zabitych  przez  siebie  ludzi.  Przedstawiano  ją  w  hełmie,  z  toporem  wojennym  i  dzidą.

ASTARTE

Królowa  niebios.  Nosiła  rogi  byka,  do  niej  jako  pani  koni  i  wozów  należało  zwycięstwo  w  każdej  zwadzie.  Znamienną  cechą  kultu  Astarte  było  święte  małżeństwo  i  świątynna  prostytucja.  Była  piękna  i  niebezpieczna.

BAAL

Bóg  deszczu,  burzy  i  błyskawicy.  Syn  boga  Ela.  Po  pokonaniu  Jama,  boga  morza,  zbudowaniu  domu  na  górze  Safon  i  po  wzięciu  w  posiadanie  wielu  miast,  Baal  ogłosił,  że  nie  chce  dłużej  uznawać  władzy  boga  śmierci  Mota.  Odmówił  mu  swojej  gościny  i  pozbawił  swojej  przyjaźni.  W odpowiedzi  na  to  wyzwanie  Mot  zaprosił  Baala  do  swojej  siedziby.  Baal  przeraził  się,  ale  nie  był  w  stanie  odrzucić  tego  zaproszenia  do  krainy  śmierci  i  ruszył  w  drogę,  skąd  już  nie  wrócił.  Anat  wspomagana  przez  boginię  słońca  Szapasz  wyniosła  zwłoki  męża,  żeby  je  pochować.  Na  próżno  też  błagała  Mota,  by  przywrócił  życie  Baalowi.  W  końcu  więc  zmuszona  zaatakować  Mota  i  nożem  rozpłatała  go  na kawałki.  Tymczasem  El  spostrzegł,  że  płodność  powróciła,  co  oznaczało,  że  Baal  nie  umarł  na  prawdę.  Po  pewnym  czasie  Baal  został  całkowicie  przywrócony  do  życia,  a  interwencja  Ela  sprawiła,  że  Mot  ustąpił  pola  Baalowi.

EL

Na  górze  Safon  mieszkał  El,  pierwszy  bóg  kanaanejski.  Był  on  ojcem  bogów  i  ludzi,  panem  czasu.  To  on  pozwolił  Baalowi  poślubić  Anat,  pokonać  Jama,  boga  morza,  zwyciężyć  Mota,  boga  śmierci  i  objąć  funkcję  bóstwa  sprowadzającego  ożywczy  deszcz.  El  zawsze  uosabiał  wszechmoc, ale  trzymającą  się  w  pewnym  oddaleniu  od  codziennych  spraw.  Na  wizerunkach  ukazywano  go  w  postawie  siedzącej,  z  rogami  byka  na  głowie  symbolizującymi  siłę.

MELKART

Bóg  Tyru.  Był  związany  z  morzem  i  żeglugą.  Zginął  z  powodu  ognia  i  jego  coroczne  przebudzenie  celebrowano  uroczyście  podczas  święta  obchodzonego  w  styczniu.

TABLICA CHRONOLOGICZNA KRÓLÓW TYRU

DYNASTIA ABIBAALA

- Abiball (980 p.n.e.)

- Hiram I (980 – 946 p.n.e.)

- Baalezer I (946 – 929 p.n.e.)

- Abdasztart (926 – 920 p.n.e.)

- Asztart (920 – 900 p.n.e.)

- Dalajasztart (900 – 888 p.n.e.)

- Asztartrom (888 – 879 p.n.e.)

- Felles (879 p.n.e.)

DYNASTIA ITTOBAALA 

- Ittobaal I (878 – 847 p.n.e.)

- Baalezer II (847 – 841 p.n.e.)

- Matan I (841 – 832 p.n.e.)

- Pigmalion (832 – 785 p.n.e.)

- Ittobaal II (740 p.n.e.)

- Hiram II (739 – 731 p.n.e.)

- Matan II (730 – 729 p.n.e.)

- Eluli (729 – 701 p.n.e.)

- Baal I (701 – 660  p.n.e.)

- Ittobaal III (591 – 573 p.n.e.)

- Baal II (573 – 564 p.n.e.)

 

GALERIA