Persja

Plemiona irańskie osiedlając się w dolinach górskich Zagrosu stały się sąsiadami takich ówczesnych potęg jak Urartu, Asyria, Babilonia i Elam. Nic więc dziwnego, że w kulturze, architekturze i sztuce państw kolejnych dynastii znajdujemy tak wiele obcych wpływów. Elamici zapoznali Persów z pismem klinowym i technikami dekoracji architektonicznej. Wzorując się na mezopotamskiej, a od podboju Egiptu także egipskiej ikonografii, Achemenidzi zbudowali wizerunek swojego króla. Kalendarz pierwszych władców tej dynastii to kalendarz babiloński. Wpływom mezopotamskim nie oparła się również religia irańska. I chociaż w każdej dziedzinie i w każdym okresie wyliczanie różnego typu wpływów można by mnożyć, należy zwrócić uwagę, że zostały one pieczołowicie dostosowane do potrzeb i gustów irańskich. Przepych i bogactwo irańskiego dworu zafascynowały nie tylko Aleksandra Wielkiego.  Wiele wieków później nowi najeźdźcy, Arabowie, przejęli bez wahania liczne elementy kultury Iranu sasanidzkiego. Język perski stał się w X w. językiem dworskim, kwitła literatura perska karmiąca się legendami o czynach władców perskich. Motywy sasanidzkie znajdujemy w arabskiej metaloplastyce, w tkactwie i malarstwie ściennym. Naśladownictwo monet sasanidzkich stwierdzono nawet w sztuce Chin — dynastii Tang (618 – 906). Już pod koniec XIX w. J. Dieulafoy zwróciła uwagę na zjawisko, o którym dziś często zapominamy, a mianowicie wpływ architektury sasanidzkiej na sztukę romańską. Sklepienia kolebkowe równoległe, typowe dla architektury sasanidzkiej, znajdujemy w katalońskich kościołach katedralnych. Trudno tutaj nie wspomnieć o tkaninach sasanidzkich, które często przybywały do Europy jako produkt wymiany handlowej, a także razem z relikwiami.

MEDOWIE

Terytorium, które później nazwano Iranem, miało już za sobą długą i  niespokojną historię, zanim w II tys. p.n.e. pojawiły się tam pierwsze  irańskojęzyczne plemiona. Trzeba też pamiętać, że dzisiejszy Iran to tylko część wielkiego świata irańskiego, który niegdyś obejmował rozległe środkowoazjatyckie stepy i górzyste krainy dzisiejszego Tadżykistanu i Afganistanu. Pod koniec III tysiąclecia p.n.e. na południowo-zachodnich terytoriach dzisiejszego Iranu powstało federacyjne państwo, które przez wiele wieków z powodzeniem rywalizowało z potęgami mezopotamskimi. Granice Elamu  sięgały od  Suzjany  (dziś  Chuzistan) z jej stolicą Suzą na zachodzie, po Anszan (dziś Fars) na wschodzie. W połowie II tysiąclecia p.n.e. w północno-zachodnim Iranie dokonały się dramatyczne zmiany. Na ten okres archeolodzy datują pojawienie się nowego typu ceramiki, która zastąpiła wcześniejsze naczynia wyróżniające się bogatą dekoracją malarską. Jednobarwne naczynia, o błyszczącej szarej lub czarnej powierzchni, towarzyszyły zmarłym, których w przeciwieństwie  do  wcześniejszych okresów od tego momentu chowano na rozległych cmentarzyskach położonych poza obrębem osad. Zmiany te przypisuje się plemionom irańskim, które prawdopodobnie w 2 połowie II tysiąclecia p.n.e. przywędrowały tutaj ze wschodu. Niestety, całkowity brak źródeł pisanych nie pozwala na rekonstrukcję wydarzeń tego okresu. Pierwsze wzmianki o plemionach irańskich pochodzą dopiero z czasów panowania asyryjskiego władcy Salmanasara III (858–824 p.n.e.). Terytorium zachodniego i północno-zachodniego Iranu dzieliło między sobą kilka państw. Najsilniejsze z nich, huryckie królestwa Urartu w Armenii i Mannai na południe od jeziora Urmia, obejmowały tereny dzisiejszego irańskiego Kurdystanu oraz królestwo Ellipi w Luristanie. Każde z nich było narażone na konflikt z potężnym sąsiadem, jakim była Asyria usiłująca zapewnić sobie dostęp do surowców mineralnych w górach Zagors i na Wyżynie Irańskiej oraz kontrolę szlaków handlowych biegnących ze wschodu. Stałe zagrożenie ze strony Asyrii zmusiło plemiona irańskie do połączenia swych sił w jeden organizm państwowy, który mógłby powstrzymać ekspansję asyryjską. Prawdopodobnie pod koniec VIII w. p.n.e. rozległe tereny zachodniego Iranu weszły w skład królestwa Medów, które przetrwało do podboju achemenidzkiego. Jedynym źródłem do poznania historii państwa Medów jest relacja Herodota (96–106). Kiedy   jednak „ojciec historii” zbierał informacje o królestwie Medów, niemal dwa wieki minęły już od jego upadku, a jego początki przetrwały tylko w legendach. Zdaniem Herodota, twórca królestwa, Dejokes, wykorzystał swą sławę męża sprawiedliwego, narzucił władzę sześciu plemionom medyjskim i założył stolicę nowego państwa — Ekbatanę. Pod wodzą Kyaksaresa Medowie po rozgromieniu, w sojuszu z Nabopolasarem Asyrii, opanowali Kapadocję. W 585 p.n.e. Kyaksares zawarł pokój z królem Lidii Midasem. Zachodnią granicą państwa medyjskiego stała się rzeka Halys. Na wschodzie władza Medów sięgała prawdopodobnie aż po Baktrię. Państwo medyjskie przetrwało najazd plemion scytyjskich być może dlatego, że ci ostatni nie mieli zamiaru pozostać na Bliskim Wschodzie, ale okazało się zbyt słabe by wytrzymać rosnący napór Persów. Persowie znaleźli się w grupie plemion irańskich, które w II tysiącleciu p.n.e. w poszukiwaniu nowych pastwisk dla swych stad opuściły rodzime tereny. Część z nich, razem z Medami, dotarła do środkowego Zagrosu i około 850 p.n.e. zatrzymała się w krainie Parsua, na południowy zachód od jeziora Urmia. Inni w połowie II tysiącleciu dotarli do dzisiejszej prowincji Fars, gdzie przyszło im żyć obok ludności elamickiej, która w tym czasie i na tym terenie w swej olbrzymiej większości wiodła podobnie jak Irańczycy pasterski i koczowniczy tryb życia. Fuzja tych dwóch elementów etnicznych zaowocowała ostatecznie wykształceniem się cywilizacji perskiej, co stało się nie wcześniej niż VI w. p.n.e.

OKRES WCZESNOPERSKI

W  historii  Persów  wydarzeniem  decydującym  w  dużej  mierze  o  ich  przyszłym  losie  było  opanowanie  Elamu  w  600 r. p.n.e.  i  przeniesienie  stolicy  rozszerzonego  w  ten  sposób  państwa  do  Suzy,  głównego  ośrodka  kraju.  Konsekwencje  tego  podboju  były  poważne.  Ogromny  wpływ na  kulturę  Persów  miało  zetknięcie  się  z  wysoką  kulturą  elamicką.  Dynastia  perska  wywodziła  swe  początki  od  legendarnego  króla  Achemenesa.  Po  nim  panowali  kolejno: Teispes,  Cyrus I i Kambyzes I. Prawie nic o nich nie wiemy. Cyrus II, słusznie zwany Wielkim  od  chwili  koronacji  w  559  r. p.n.e.   zdecydowany   był  zrzucić  zwierzchnictwo  medyjskie.  Najpierw  jednak zjednoczył  pod  swoją  władzą  wiele  plemion  perskich  i  irańskich,  nawiązał  stosumki  dyplomatyczne  z  Babilonią,  a  dopiero  potem  otwarcie  wystąpił  przeciwko  Medom.  Z  trudnej  walki  Cyrus  wyszedł  zwycięsko  i  w  550  r. p.n.e.  Persja  wchłonęła  państwo  medyjskie.  Znamiennym  rysem  nowej  polityki  perskiej,  pod  wielu  względami  różnej  od  stosowanej  przez  poprzednie   mocarstwa  Wschodu,  był  większy  humanitaryzm  w  obchodzeniu się  z  pokonanymi  przeciwnikami.  Nowe  państwo  irańskie  powstałe  na  skutek  zwycięstwa  Cyrusa  niewiele  różniło  się  od  poprzedniego.  W  miejscu  dotychczasowej  elity  medyjskiej  powstała  nowa  persko – medyjska.  Było  to  nic  innego,  jak  tylko  przejście  przewodnictwa  nad  Iranem  z  rąk  jednego  plemienia  do  drugiego.  Uśpiwszy  czujność  Babilonu  Cyrus  zaatakował  Lidię.  Nie  rozstrzygnięta  bitwa  rozegrała  się  w  547  r. p.n.e.  nad  graniczną  rzeką  Halys.  Krezus,  król  Lidyjczyków  wycofał  się  do  Sardes.  Cyrus  dogonił  go  jednak  i  zdobył  stolicę,  a  samego  Krezusa  wziął  do  niewoli.  Kolejnym  celem  Persów  był  Babilon.  Cyrus  potrafił  tak  umiejętnie  wykorzystać  niepopularność  króla  babilońskiego  Nabonida,  że  wkroczył  w  końcu  lata  539  r. p.n.e.  do  Babilonu  i  ogłosił  manifest  podkreślając,  że  jest  prawowitym  władcą  Mezopotamii.  Zwycięska  armia  perska  doszła  aż  do  granic  Egiptu.  Ale  dalszą  część  rządów  Cyrusa  wypełniły  walki  na  wschodnich  rubieżach  państwa.  Tu,  w  rejonie  rzek  Oksos  i  Jaksartes  Cyrus  stracił  życie  w  529  r. p.n.e.

OKRES ŚREDNIOPERSKI

Kambyzes  II  bez  kłopotów  objął  tron  po  swoim  ojcu  Cyrusie  Wielkim.  W  525  r. p.n.e.  rozpoczął  realizację  od  dawna  już  opracowanych  planów  najazdu  na  Egipt.  Przy  pomocy  Arabów  przekroczył  niebezpieczny,  pustynny  Synaj  i  w  bitwie pod  Peluzjum  pokonał faraona  Psametyka  III.  Po  tym  zwycięstwie  Kambyzes  bez  trudu  zajął  Memfis.  W  522  r. p.n.e.  doszła  go  wieść  o  przewrocie  w  Persji.  Podczas  pośpiesznego  powrotu  Kambyzes  stracił  życie  w  niewyjaśnionych okolicznościach. Dowództwo  nad  armią  przejął Dariusz wywodzący   się z bocznej linii Achemenidów. Zdławił  on  rebelię  i  to  w  taki  sposób  by samemu  odnieść  z  tego  korzyści.  Ponad  rok  zabrały  mu  wysiłki  zmierzające  do  przywrócenia  pokoju,  albowiem  do  buntu  przyłączyło  się  wiele  krain  wchodzących  w  skład  imperium  perskiego.  Dariusz  osiągnął  ostatecznie  zwycięstwo.  Jago  politykę  cechował  odmienny  stosunek  do  klas  posiadających.  Podczas  gdy  np.  Asyryjczycy  z  równym  okrucieństwem  odnosili  się  do  rodzin  panujących  i  możnych,   jak   do    całej    ludności    podbitego    kraju,   Dariusz    starał   się  pozyskać  warstwy  posiadające  przez  łagodne  traktowanie.  Tym  sposobem  zyskał  w  podbitych  krajach  sojuszników.  Dalszą  wytyczną  polityki  wewnętrznej  Dariusza  było  respektowanie  obcych  kultów.  Efektem  szerokiego  planowania  było  utworzenie  20  wielkich  jednostek  administracyjnych  -  satrapii.  W  celu  pokrycia  wydatków  wprowadził  Dariusz  nowy  system  podatkowy.  Niektóre  satrapie  dostarczały  niewolników  i  eunuchów,  inne  artykuły  żywnościowe,  zboże  lub  bydło,  wszystkie  zaś  w  zależności  od  swoich  możliwości  odprowadzały do skarbca królewskiego złoto lub srebro. Dariusz oparł swój system na  świadczeniach  naturalnych.  Potrzeby  jednak  handlu,  a  zwłaszcza  polityki zagranicznej,  konieczność  opłacenia  najemników  skłoniły  go  do  wybicia  złotej  monety – dareiki.  Gdy  uporał  się  Dariusz  ze  sprawami  wewnętrznymi  ruszył  na  podbój  nowych  krain.  W  rezultacie  wypraw  na  wschód  znaczna  część  północnych  Indii  została  przyłączona  do  Persji.  W  516  r. p.n.e.  i czy wybierają się tu na treningi latem  Dariusz  przekroczył  Hellespont  i  ruszył  na  Scytów  osiadłych  na  północ  od  Morza  Czarnego.  Celem  tej  wyprawy  było  przerwanie  dostaw  zboża  do  Grecji.  I  chociaż  Persowie  zmuszeni  zostali  do  odwrotu,  to  jednak  zachowali  przyczółek  w  Europie.  Ich  dalszą  ekspansję  powstrzymało  na  pewien  czas  powstanie  Jonów,  które  wybuchło  w  500  r. p.n.e.  Zdecydowane  uderzenie  Persów  zakończyło  się  sukcesem.  Mardoniusz – zięć  Dariusza  zlikwidował  władzę  tyranów  w  miastach  greckich  na  zachodnim  wybrzeżu  Azji  Mniejszej.  Odzyskał  również  w  492  r. p.n.e.  dla  Persji  Trację  i  Macedonię.  Następnie  Persowie  zaatakowali  Grecję  właściwą,  ale  12  sierpnia  430  r. p.n.e.  doznali  porażki  pod  Maratonem.  Wtedy  Dariusz  postanowił  przygotować  lepiej  skoordynowany  atak.  Przygotowania  przerwał  wybuch  powstania  w  Egipcie  i  śmierć  Dariusza  w  486  r. p.n.e.  Jego  następcą  został  syn  Kserkses.  W  485  r. p.n.e.  szybko  uporał  się  z  powstaniem  w  Egipcie.  W  480  r. p.n.e.  rozpoczęła  się  od  dawna  spodziewana  inwazja  na  Grecję.  Na  nic  zdała  się  bohaterska  postawa  Spartan  w  Termopilach,  lądowe  wojska  perskie  wkroczyły  do  Attyki  i  spaliły  Ateny.  Ale  kiedy  flota  perska  została  rozgromiona  pod  Salaminą,  impet  ataku  perskiego  został  zahamowany.  Co  prawda  Kserkses  opuścił  Grecję,  ale  pozostawił  armię  pod  wodzą  Mardoniusza.  Rozstrzygnięcie  przyniósł  dopiero  rok  479  p.n.e.  kiedy  Grecy  odnieśli  zwycięstwo  pod  Platejami  i  uległa  zagładzie  flota  perska  w  bitwie  koło  przylądka  Mykale.  Odtąd  Kserkses  przestał  się  w  ogóle  interesować  Grecją  oddając  się  coraz  zapamiętalej  uciechom  życia  w  królewskim  pałacu.  Zamordowany  został  w  465  r. p.n.e.  w  wyniku  intryg.  Odtąd  będą  one  już  stale  podcinały  siły  dynastii  Achemenidów.

OKRES PÓŹNOPERSKI

Najważniejszym  wydarzeniem  z  czasów  panowania  Artakserksesa I,  Kserksesa II  i Dariusza  II  była  wojna  toczona  między  Spartą  i  Atenami  trwająca  od  460  r. p.n.e.  do  404  r. p.n.e.  Persja  dążąc  do  wykorzystania  jej  we  własnym  interesie  wspierała  finansowo  raz  jedną,  raz  drugą  stronę.  Początkowo  popierała  Ateny  zyskawszy  w  zamian  tzw. Pokój  Kalliasa  w  448  r. p.n.e.  w  którym  Persowie  zobowiązali  się  trzymać  z  dala  od  Morza  Egejskiego,  zaś  Ateńczycy  mieli  im  pozostawić  wolną  rękę  w  Azji  Mniejszej.  Po  nieszczęsnej  wyprawie  wojsk  ateńskich  na  Sycylię  w  413  r. p.n.e.  Persja  zmieniła  front  i  zaczęła  wspierać  Spartę.  Ugoda  zawarta  w  Milecie   w   412  r.  p.n.e.    przewidywała,    że    Sparta    pozostawi    swobodę  działania  Persji  na  zachodnim  wybrzeżu  Azji  Mniejszej,  za  co  z  kolei  otrzyma  pieniądze  na  utrzymanie  floty  peloponeskiej.  I  tak  perskie  złoto  i  spartańska  armia  doprowadziły  Ateny  do  klęski  w  404  r. p.n.e.  Podczas  długiego  panowania  Artakserksesa  II  wojna  ze  Spartą  zakończyła  się  korzystnym    dla   Persji    pokojem.  W  405  r. p.n.e.   wybuchło   powstanie   w Egipcie  w  wyniku  czego  kraj  ten  na  długo  odpadł  od  Persji.  Sparta  po  zwycięstwie  nad  Atenami  zbudowała  własne  małe  imperium  i  wkrótce  rozpoczęła  wojnę  z  Persją  w  obronie  wolności  miast  jońskich.  Wtedy  Artakserkses  hojnie  wsparł  wrogów  Sparty  i  odbudował  flotę  perską  powierzając  jej  dowództwo  Ateńczykowi.  W  tym  czasie  Ateny  odżyły  po  wojnie peloponeskiej  i  stały  się  przeciwwagą  dla  Sparty  na  gruncie  greckim.  W  latach  387 – 386  p.n.e.  Artakserkses  podyktował  warunki  tzw.  Pokoju  królewskiego  przyjęte  przez  Greków,  którzy  zgodnie  z  jego  postanowieniami  wyrzekali  się  wszystkich  roszczeń  do  Azji  Mniejszej.  Tym  czasem   brat   Artakserksesa   Cyrus   Młodszy  –   satrapa   prowincji   Anatolii  nająwszy  10  tys.  greckich  najemników  ruszył  w  401  r. p.n.e.  na  wschód  by  zrzucić  z  tronu  brata.  Jednakże  w  bitwie  pod  Kunaksą  niedaleko  Babilonu  doznał  porażki  i  stracił  w  boju  życie.  Artakserkses  musiał  w  373  r. p.n.e.  stawić  czoło  innemu  jeszcze  buntowi,  tym  razem  koalicji  satrapów.  Buntownicy  zostali  pokonani,  gdyż  ich  poczynaniom  brak  było  koordynacji.  Artakserkses   III   rozpoczął    rządy    od    wymordowania   większości   swoich  krewnych,  żeby  wyeliminować  ewentualnych  pretendentów  do  tronu.  Jego  próba  odzyskania  Egiptu  w  latach  351 – 350  p.n.e.  nie  powiodła  się,  natomiast  powstanie,  które  ogarnęło  Palestynę,  Fenicję  i  Cylicję  zostało  stłumione  dopiero  w  345  r. p.n.e.  Następna  wyprawa  do  Egiptu,  którą  dowodził  sam  król  zakończyła  się  w  343  r. p.n.e.  sukcesem,  jakkolwiek  miejscowy  władca  zbiegł  do  Nubii  skąd  podtrzymywał  ducha  oporu  i  nadzieje  na  odzyskanie  niepodległości.  Wkrótce  po  tym  Persja  popełniła  poważny  błąd  odmawiając  pomocy  Atenom  przeciwko  Filipowi  władcy  Macedonii.  Ten  bowiem  po  zwycięskiej  bitwie  pod  Cheroneą  w  338  r. p.n.e.   podporządkował  sobie  całą  Grecję. Okazało  się  wtedy,  że  Persja  nie była  w  stanie  wywierać  za  pomocą  swoich  pieniędzy  wpływu  na  Zachód  jeśli  był  on  zjednoczony.  Dariusz  III  był  jeszcze  w  stanie  stłumić  w  latach  337 – 336  p.n.e.  kolejne  powstanie  w  Egipcie,  ale  początkiem  końca  była  przegrana  bitwa  jaka  w  maju 334  r. p.n.e.  rozegrała  się  nad  Granikiem.  Zwycięski  Aleksander  Macedoński  zajmował  kolejno  perskie  terytoria  i  w  kwietniu  330  r. p.n.e.  wkroczył  do  Persepolis.  W  tym  samym  roku  został  zamordowany  Dariusz  III – ostatni  Achemenida.

TABLICA CHRONOLOGICZNA KRÓLÓW PERSJI

DYNASTIA MEDYJSKA

- Dejokes (700 – 647 p.n.e.)
- Fraotes (647 – 625 p.n.e.)
- Kiaksares (625 – 585 p.n.e.)
- Astiages (585 – 550 p.n.e.)

DYNASTIA ACHEMENIDÓW

- Cyrus Wielki (559 – 530 p.n.e.)
- Kambyzes (529 – 522 p.n.e.)
- Smerdes (522 p.n.e.)
- Dariusz I Wielki (521 – 486 p.n.e.)
- Kserkses I (485 – 465 p.n.e.)
- Artakserkses I (464 – 424 p.n.e.)
- Kserkses II (424 p.n.e.)
- Sogdianus (424 p.n.e.)
- Dariusz II (423 – 405 p.n.e.)
- Artakserkses II (404 – 359 p.n.e.)
- Artakserkses III (358 – 338 p.n.e.)
- Arses (337 – 336 p.n.e.)
- Dariusz III (335 – 330 p.n.e.)

Podbój Persji przez Aleksandra Macedońskiego w 330 r. p.n.e.

GOSPODARKA PERSKA

W państwie perskim było tyle języków ile ludów. Persowie mówili dialektem południowo – wschodnio – irańskim zwanym staroirańskim, który stał się językiem pisanym w momencie kiedy Dariusz polecił dostosować doń pismo klinowe. Na czele państwa stał „Król królów„ otoczony dworem złożonym z wpływowych, dziedzicznie władających ziemią arystokratów, wyższych dowódców armii, dygnitarzy duchownych, haremu i centralnego aparatu biurokratycznego. Prowincjami zarządzali satrapowie. Wszystko w imperium poddane było kontroli króla: był on ostatnią instancją sądową, naczelnym wodzem, tym który powoływał urzędników na  wszystkie stanowiska w państwie. Podstawami bogactwa były uprawa ziemi i handel. Rząd inwestował nawet w budowę systemów irygacyjnych i ulepszenia ogrodnicze, aby wzmocnić gospodarkę rolną – źródło największych wpływów.

SZTUKA PERSKA

W ukształtowaniu sztuki Achemenidów, spadkobierczyni kultur irańskich, dużą rolę odegrały wpływy Asyrii, Urartu, Babilonu, Elamu, Egiptu i częściowo Grecji. Wnosząc niewiele własnych idei twórczych, sztuka perska tego okresu połączyła elementy obcych kultur w harmonijną całość. Była to sztuka dworska, nacechowana uroczystą powagą i monumentalizmem, świadcząca o potędze władców. W architekturze wyróżniały się wspaniałe założenia pałacowe (Suza, Persepolis, Pasargady) z wielkimi salami audiencyjnymi (apadanami), wspartymi na kolumnach z kapitelami w kształcie 2 protom, reprezentacyjnymi schodami zdobionymi reliefami, bramami dekorowanymi postaciami uskrzydlonych byków o ludzkich głowach. Ściany zdobiono glazurowaną cegłą lub kamiennymi reliefami (ortostaty). Groby królewskie kuto w skale (Behistun). Odrębny typ stanowi grobowiec Cyrusa II Starszego w Pasargadach — wolno stojące mauzoleum na podwyższeniu. Typowym sanktuarium były tzw. ołtarze ognia. Rzeźbę reprezentował głównie relief (sceny wojenne, dworskie, kultowe itp.) o kompozycji pasowej i hieratycznym ustawieniu postaci, przedstawianych z profilu. Wykorzystywano ornamentykę roślinną i motywy zwierzęce. Na wysokim poziomie stało rzemiosło artystyczne (m.in. toreutyka, wyroby jubilerskie i gliptyka).

MITOLOGIA PERSKA

AHURAMAZDA
Najwyższy bóg w mitologii perskiej, bóg proroczego objawienia. Ogień był uważany za symbol prawdy jaką Ahuramazda podarował swoim zwolennikom. Był bogiem wszelkiego dobra, a Aryman panem zła.

ATAR
W micie o Atarze, synu Ahuramazdy jest mowa o jego walce z Azhidahaką – trójgłowym smokiem, który uzurpował tron ziemski. Atar pokonał smoka, który został osadzony na dnie głębokiego oceanu. Ale Azhidahaka wyrwie się stąd przy końcu świata i nim zostanie zabity zniszczy trzecią część ludzi.

ARYMAN
Zasada zła w mitologii perskiej. Duch niszczycielski, który wprowadził do świata śmierć, przewodził siłom zła walcząc z zastępami dowodzonymi przez ducha świętego – Spentamainja asystującego Ahuramazdzie, ostatecznemu zwycięscy w tej kosmicznej walce.

GAJOMART
W mitologii perskiej był to pierwszy człowiek stworzony przez Ahuramazdę. Przez 3000 lat Gajomart żył jako duch i dopiero po tym okresie przybrał postać ludzką. Po przeżyciu 30 lat został otruty przez Arymana. Z jego nasienia wyrośli Maszja i Maszjana – ojciec i matka rodzaju ludzkiego. Ponieważ ci ostatni porzucili Ahuramazdę dla Arymana zostali skazani na potępienie w piekle aż po kres tego świata.

HAOMA
Perski odpowiednik eliksiru życia. Jako bóstwo niebiańskie Haoma był pośrednikiem między ziemią a niebiosami. Rytuał Haomy, sakramentu starożytnej religii perskiej stał się centralnym aktem liturgii zoroastrowej.

JIMA
Był jednym z pierwszych ludzi na ziemi. Okres jego panowania to złoty wiek dla ludzkości. Ostrzeżony przez Ahuramazdę niczym biblijny Noe zabrał i ukrył najlepiej rozwijające się gatunki zwierząt i roślin. Po zagładzie świata dokonanego przez Arymana, Jima powrócił i odnowił życie na ziemi.

MITRA
Syn Ahuramazdy. Uosabiał światło poprzedzające wschód słońca rozpraszające ciemności. Mitra jako budzący grozę bóg wojny był przede wszystkim protektorem żołnierzy. Jego bronią były śmiercionośne strzały i nieuleczalne choroby. Swoją przyjaźnią otaczał ludzi, którzy przestrzegali świętych obowiązków.

RASZNU
Sprawiedliwy sędzia w mitologii perskiej. Wraz z Mitrą i Sraoszą sądzi dusze ludzkie wedle ich czynów. Uważano, że dusza przez trzy dni i noce siedziała przy zmarłym. Tyle bowiem czasu potrzebował Rasznu na wydanie wyroku określającego jej los. Jeśli dusza została zbawiona, to w towarzystwie pięknej dziewczyny personifikującej dobre uczynki duszy przechodziła przez most rozdzielenia i bezpiecznie szła do nieba, gdzie wszystko było jasne i radosne. Natomiast dusza potępiona szła mostem ostrym jak brzytwa i spadała zeń do piekła gdzie czekała na nią wstrętna baba personifikująca złe czyny. Przekazywała ona potępioną duszę demonom i więziła w miejscu tortur. 

SAOSZJANT
W mitologii perskiej jest to istota, która przyjdzie przy końcu świata żeby odrodzić wszelkie życie. Usunie wszelkie ślady zła dokonanego w świecie przez Arymana i łącząc dusze z ich ciałami wprowadzi ludzkość w drugą egzystencję. Nastąpi wówczas ogromna pożoga, gdyż na ziemię i piekło spłynie stopiony metal. Wszyscy ludzie będą musieli przejść przez ten palący potok, przy czym dla ludzi sprawiedliwych będzie niegroźny, a dla niegodziwych będzie tym czym jest w istocie. Zostanie wtedy kompletnie zniszczona zasada zła.

SRAOSZA
W mitologii perskiej był to geniusz słuchu i posłuszeństwa. Był wszystkosłyszącym uchem Ahuramazdy wysłuchującym okrzyków ludzi krzywdzonych przez sługi Arymana. Sraosza podobnie jak Mitra był pośrednikiem i jednocześnie gwarantem posłuszeństwa jakie jednoczyło ziemię z niebiosami.

GALERIA