Babilonia obejmuje płaską nizinę, przez którą przepływają
dwie wielkie rzeki – Tygrys i Eufrat. Nizinę ograniczają od wschodu i północy
góry Zagros i Kurdystanu, na zachodzie i południu pustynie Syryjska i Arabska.
Na południu, gdzie gorące i suche wiatry sprzyjały dojrzewaniu owoców uprawiano
palmę daktylową. Obficie występująca glina służyła do wyrobu cegieł, z których
wznoszono domy mieszkalne i monumentalne budowle, a także tabliczki do pisania.
OKRES STAROBABILOŃSKI (2000 – 1595 r. p.n.e.)
Dzieje Babilonii rozpoczyna się tradycyjnie od upadku III
dynastii z Ur. Przyczyną nastania nowej
epoki była migracja Amorytów z obszarów pustynnych do Mezopotamii. Przybysze ci stanowiący dużą grupę
semitojęzycznych pół-nomadów zdobyli wiele miast – państw, w których założyli
nowe dynastie, a następnie przechodzili do osiadłego trybu życia przejmując
zdobycze cywilizacyjne opanowanego przez siebie kraju. Ta epoka dziejów
babilońskich (2000 – 1763 r. p.n.e.) upłynęła pod znakiem chaosu z powodu
morderczych wojen pomiędzy ich dynastiami. Jednakże dwa miasta – Isin i Larsa
zdobyły kolejno dominującą pozycję, tak że okres ten bierze miano od ich
nazw. Miasto Larsa zostało ostatecznie
zdobyte przez amoryckiego wodza Kudurmabuga, który kolejno osadził na tronie
swoich dwóch synów: Waradsina i Rimsina, a sam w dalszym ciągu prowadził
militarne kampanie. Rimsin kontynuował ekspansywne poczynania małego imperium stworzonego przez swego ojca
zdobywając ostatecznie Isin – odwiecznego wroga Larsy. Był to jednak ostatni
moment chwały tego miasta, bowiem w 30 lat później w 1763 r. p.n.e. zostało ono
zdobyte przez Hammurabiego z Babilonu, który w ten sposób zapoczątkował nową
erę. Król ów był szóstym z kolei władcą I dynastii babilońskiej. Odziedziczył
bezpieczne, choć skromne rozmiarami państwo. Podczas swego panowania Hammurabi
prowadził misterną grę dyplomatyczną, a jednocześnie stoczył serię wojen z
rywalizującymi miastami, przede wszystkim z Larsą, Esznuną, Mari i królem
Szamsziadadem I z Asyrii. Okres starobabiloński, a zwłaszcza czasy Hammurabiego
uważa się za klasyczną epokę cywilizacji babilońskiej. Doszło wówczas do
rozkwitu kultury, która powstała w wyniku zmieszania się różnorodnych elementów
etnicznych z cywilizacją sumeryjsko – akadyjską. Semicki język babiloński był
dialektem akadyjskim, a zapisywano go pismem klinowym stworzonym pierwotnie dla
utrwalenia mowy Sumerów. Struktura polityczna i ekonomiczna była początkowo
taka sama jak w III tys. p.n.e. Istniało wiele małych miast – państw rządzonych
przez lokalne dynastie. Stopniowo rodziła się tendencja do tworzenia struktur
imperialnych. Na czele religijnego panteonu stała trójca bogów: An, Enlil i
Enki, lecz wraz z powstaniem I dynastii z Babilonu główny bóg tego miasta
Marduk uzyskał status zbliżony do Enki, stając się jego synem. Po śmierci
Hammurabiego jego imperium poddane zostało silnym naciskom wywieranym przez
zewnętrzne ludy i potęgi. Jedną z tych sił byli Kasyci – niepiśmienny lud
górski. Drugą groźną siłą był lud z Kraju Nadmorskiego, którego królestwo rozciągało
się nad brzegami Zatoki Perskiej. Było to potężne państwo dokonujące poważnych
inwazji na posiadłości następców Hammurabiego i przez pewien czas władające
miastem Niuppur położonym w centrum niziny mezopotamskiej. Zewnętrzną potęgą,
która spowodowała upadek I dynastii babilońskiej było królestwo Hetytów w
Anatolii. Jego władca Mursilis I najechał Babilonię i złupił sam Babilon. Jest
rzeczą zastanawiającą, że bezpośrednio po dokonaniu tych czynów wycofał się z
Mezopotamii. Z powstałej wówczas próżni politycznej skorzystali Kasyci, którzy
objęli władzę nad tym obszarem.
OKRES ŚREDNIOBABILOŃSKI (1595 – 1000 r. p.n.e.)
Dynastia kasycka została założona w Babilonii w 1595 r.
p.n.e. Jednym z wczesnych królów był Agum I. Szczycił się on panowaniem nad
większą częścią Babilonii. Kolejny charakterystyczny władca to Burnaburiasz II,
za którego panowania doszło do przewrotu, co w konsekwencji spowodowało
ingerencję Asyryjczyków w sprawy babilońskie i osadzenie na tronie Kurigalzu
II. Fakt ów zapoczątkował znakomity okres w historii Kasytów, bowiem władca ten
poprowadził ich armię na pomyślne wyprawy przeciwko różnym wrogom, włączając w
to Elamitów i Asyryjczyków. Niewiele wiadomo o dziejach Babilonii po okresie
amarneńskim, aż do ostatnich dni dynastii kasyckiej. Epoka ta charakteryzowała
się ciągłymi konfliktami pomiędzy Babilonią a dwoma jej najbliższymi sąsiadami
– Elamem i Asyrią. Król tego ostatniego państwa Tukultininurta I najechał kraj
i zdobył Babilon wywożąc do Asyrii podobiznę boga Marduka. Jednakże okupacja
Babilonii była krótkotrwała i odzyskano w końcu zarówno niepodległość, jak i
posąg opiekuńczego bóstwa. Wrogie stosunki z Asyrią i Elamem utrzymywały się
przez dziesięciolecia, aż dwa ataki przeprowadzone przez te państwa
doprowadziły do upadku dynastii kasyckiej w 1155 r. p.n.e. Z popiołów pożogi
narodziła się nowa linia władców pierwotnie wywodzących się z Isin. Ostatecznie
stolica została przeniesiona z Durkurigalzu do Babilonu. Tam też rezydował
najważniejszy z królów tej dynastii Nabuchodonozor I. U podstaw niezwykłej
sławy Nabuchodonozora leżała jego pomyślna wojna z Elamem, w wyniku której
przywieziono z powrotem boski posąg Marduka zabrany przez Elamitów po obaleniu
dynastii kasyckiej. Marduk został ponownie umieszczony w swej świątyni w Babilonie
i po raz pierwszy uznany oficjalnie za króla wszystkich bogów, zajmując w ten
sposób miejsce starożytnego sumeryjskiego boga An. Nabuchodonozor czynił
również zbrojne wypady na pogranicza Asyrii, wzniósł też wiele budowli nie
tylko w samym Babilonie, lecz także w szeregu innych miast kraju. Ta epoka
pomyślności trwała również za bezpośrednich następców Nabuchodonozora, jednakże
u schyłku tysiąclecia Babilonia stawała się coraz częściej obiektem
najazdówsemitojęzycznych pół-koczowników – Aramejczyków. Babilonia znów
wchodziła w ciemny okres swej historii.
OKRES NOWOBABILOŃSKI (1000 – 539 r. p.n.e.)
Aramejczycy byli charakterystycznym i zarazem niszczącym
elementem w Babilonii, lecz stopniowo
zaczęli prowadzić osiadły tryb życia i zlewać się z
miejscowym społeczeństwem. Ich
obecność spowodowała jednak
zasadniczą zmianę jaką
było powolne zastępowanie
w powszechnym użyciu języka
babilońskiego aramejskim, choć
ten pierwszy utrzymywał
się w piśmiennictwie i
mowie wśród warstw
wykształconych. Asyria przeżywała
w IX w. p.n.e. okres
odrodzenia potęgi politycznej,
lecz powstrzymywała się
od naruszenia nietykalności swego
południowego sąsiada. Królów
obu państw łączyły
traktaty gwarantujące wzajemne
poszanowanie interesów, a
gdy za panowania
Mardukzakir I doszło
w Babilonii do
rewolty, asyryjski władca
Salmanasar III przybył
w celu jej
stłumienia i pomógł
królowi odzyskać tron.
Dopiero pod koniec
wieku rozpoczął się konflikt
między sąsiadami odradzający
się sporadycznie w VIII
w. p.n.e. W tym
czasie Babilonia była
stroną silniejszą, jako
że Asyria przeżywała
okres przejściowego osłabienia.
Przez pozostałą część
VIII w. p.n.e. życiem politycznym Babilonii wstrząsały
niepokoje, których przyczyną
byli Chaldejczycy – mówiący po
semicku lud, który
dostał się do
Mezopotamii już wcześniej,
a obecnie osiedlił
się wzdłuż wybrzeży Zatoki Perskiej. Jedno
z plemion chaldejskich – Jakin ze swym królem Merodachbaldanem II na
czele i elamicką
pomocą podjęło wiele
prób zdobycia korony
babilońskiej dwukrotnie uwieńczonych
sukcesem. Asyryjczycy wszelkimi
sposobami usiłowali pokonać
oddziały Merodachbaladana, a
jego samego wziąć
do niewoli. Okazał
się on jednak
zbyt zręcznym dla
nich przeciwnikiem. Władza
w Babilonii niczym
piłka przechodziła na
przemian od Chaldejczyków do
Asyryjczyków, a nieszczęsnymi
ofiarami tej rywalizacji
byli przede wszystkim
sami Babilończycy. System
ten załamał się
drastycznie, gdy jeden
z tych królów,
syn Senacheriba został
ujęty przez Babilończyków
i wydany armii
elamickiej. Rozwścieczony tą
zdradą król asyryjski
przeprowadził całą serię kampanii
wymierzonych przeciwko Elamitom
i Babilończykom, które
skończyły się zdobyciem
i zniszczeniem Babilonu
w 689 r. p.n.e. Po
czym Asyryjczycy podjęli
gigantyczny program odbudowy, lecz kipiąca w sercach
Babilończyków nienawiść doprowadziła w
końcu do wybuchu poważnego, trwającego od 652 – 648 r. p.n.e. powstania. W
tym czasie Babilonią rządził Szamaszszumaukin, brat panującego w
Asyrii Asurbanipala. Ten
drugi ostatecznie zwyciężył
pokonując zbuntowanego brata.
Około 20 lat
po stłumieniu powstania,
Chaldejczycy podjęli kolejną
próbę zdobycia władzy
nad Babilonią i
udało im się
założyć dynastię, która
miała stać się
najpotężniejszą w dziejach
tego państwa. Osiągnął
to Nabopolassar przeprowadzając serię
ataków przeciwko Asyryjczykom. Po zdobyciu korony nie
zatrzymał impetu ofensywnych
działań, lecz w
przymierzu z Medami
wdarł się na
terytorium asyryjskie na
trwałe przyłączając do
swego państwa zdobyte
ziemie. Miasta asyryjskie
padały jedno po
drugim, a stolica
państwa Niniwa została
wzięta po trzymiesięcznym oblężeniu
w 612 r. p.n.e. Siły
wroga nie były
jednak jeszcze całkowicie
złamane, jako że
na zachodzie w
Harranie pojawiła się
popierana przez Egipt
dynastia asyryjska. Armie
Nabopolasara zdobyły Harran,
a następnie w 605
r. p.n.e. zadały decydującą
klęskę siłom egipskim
pod Karkemisz. Dzięki
temu zwycięstwu Babilonia
zdobyła nie tylko
panowanie nad Asyrią
właściwą, lecz odziedziczyła
także jej imperium.
Podczas ostatnich lat
panowania Nabopolasara kampaniami
wojennymi kierował jego
syn Nabuchodonozor II. On to właśnie był zwycięzcą spod
Karkemisz. Po śmierci ojca rozpoczął jeden z najznakomitszych okresów
w babilońskich dziejach.
W dalszym ciągu prowadził
energiczne działania wojenne.
Królestwo Judzkie licząc na pomoc Egiptu
stawiło opór Babilończykom. W
odpowiedzi Nabuchodonozor dwukrotnie
zdobył Jerozolimę. Czyniąc to po
raz drugi w 587
r. p.n.e. usunął ostatecznie
panującą w Judzie
dynastię i nakazał
masowe przesiedlenie mieszkańców
królestwa do Babilonii, co
określane jest w
żydowskiej tradycji jako
niewola babilońska. Po
śmierci Nabuchodonozora nastąpił
krótki okres panowania
mało znanych monarchów,
a następnie tron
objął ostatni przedstawiciel dynastii
nowobabilońskiej – Nabonid.
Los wyznaczył mu do odegrania
tragiczną rolę w
dramacie upadku Babilonu.
Gdy najazd Cyrusa
Wielkiego z Persji
zagroził Babilonii, Nabonid
z poświęceniem bronił
swego królestwa. Ostatecznie
jednak Babilon został
zdobyty w 539 r. p.n.e.
Gdy w niecały
wiek później Herodot
opisywał to miasto,
które nie mogło ulec
wielkim zmianom od
czasów babilońskiej niepodległości, nazwał
jego wiszące ogrody
Semiramidy jednym z
siedmiu cudów świata.
TABLICA CHRONOLOGICZNA KRÓLÓW BABILONII
- Sumuabum (1894 – 1881 p.n.e.)
- Sumulael (1880 – 1845 p.n.e.)
- Sabium (1844 – 1831 p.n.e.)
- Apilsin (1830 – 1813 p.n.e.)
- Sinmuballit (1812 – 1793 p.n.e.)
- Hammurabi (1792 – 1750 p.n.e.)
- Samsuiluna (1749 – 1712 p.n.e.)
- Abieszu (1711 – 1684 p.n.e.)
- Ammiditana (1683 – 1647 p.n.e.)
- Ammisaduka (1646 – 1626 p.n.e.)
- Samsuditana (1625 – 1595 p.n.e.)
DYNASTIA KASYCKA
- Gandasz (1729 – 1704 p.n.e.)
- Agum I (1703 – 1682 p.n.e.)
- Kasztiliaszu I (1681 – 1682 p.n.e.)
- Urzigurumasz (1681 – 1660 p.n.e.)
- Harba
- Burnaburiasz I
- Karaindasz
- Harbekadaszman I
- Kurigalzu I
- Enlilkadaszman I (1373 – 1360 p.n.e.)
- Burnaburiasz II (1359 – 1333 p.n.e.)
- Karahardasz (1333 p.n.e.)
- Nazibugasz (1333 p.n.e.)
- Kurigalzu II (1332 – 1308 p.n.e.)
- Nazimaruttasz (1307 – 1282 p.n.e.)
- Kadaszmanturgu (1281 – 1264 p.n.e.)
- Enlilkadaszman II (1263 – 1255 p.n.e.)
- Enlilkudur (1254 – 1246 p.n.e.)
- Szagaraktiszuriasz (1245 – 1233 p.n.e.)
- Kasztiliaszu IV (1232 – 1225 p.n.e.)
- Tukulitninurta I (1225 p.n.e.)
- Enlilnadinszumi (1224 p.n.e.)
- Harbekadaszman II (1223 p.n.e.)
- Adaszumaiddina (1222 – 1217 p.n.e.)
- Adadszumasur (1216 – 1187 p.n.e.)
- Meliszipak (1186 – 1172 p.n.e.)
- Merodachbaladan I (1171 – 1159 p.n.e.)
- Zababaszumaiddina (1158 p.n.e.)
- Enlilnadinahi (1157 – 1155 p.n.e.)
DYNASTIA Z ISIN
- Mardukabitahheszu (1157 – 1140 p.n.e.)
- Ittimardukbalatu (1139 – 1132 p.n.e.)
- Niniutanadinszumi (1131 – 1126 p.n.e.)
- Nabuchodonozor I (1125 – 1104 p.n.e.)
- Enlilnadinapli (1103 – 1100 p.n.e.)
- Marduknadinahhe (1099 – 1082 p.n.e.)
- Mardukszapikzeri (1081 – 1069 p.n.e.)
- Adadapaliddina (1068 – 1047 p.n.e.)
- Mardukahheriba (1046 p.n.e.)
- Mardukzer (1045 – 1034 p.n.e.)
- Nabuszumulibur (1033 – 1026 p.n.e.)
DYNASTIA Z KRAJU MORZA
- Simbarszipak (1025 – 1008 p.n.e.)
- Eamukinzeri (1008 p.n.e.)
- Kaszszunadinahhe (1007 – 1005 p.n.e.)
DYNASTIA Z BAZI
- Eulmaszszakinszumi (1004 – 988 p.n.e.)
- Ninurtakudurriusur I (987 – 985 p.n.e.)
- Szirktiszukamuna (985 p.n.e.)
- Marbitiapalusur (984 – 979 p.n.e.)
DYNASTIA MIESZANA
- Nabumukinapli (978 – 943 p.n.e.)
- Ninurtakudurriusur II (943 p.n.e.)
- Marbitiahheiddina
- Szamaszmudammik
- Nabuszumaukin I
- Nabuapaliddina
- Mardukzakirszumi I
- Mardukbalassuikbi
- Babaahaiddina
- Ninurtaapl
- Mardukbelzeri
- Mardukapalusur
- Mardukeriba
- Nabuszumaiszkun
- Nabonassar (747 – 734 p.n.e.)
- Nabunadinzeri (733 – 732 p.n.e.)
- Nabuszumaukin II (732 p.n.e.)
DYNASTIA ASYRYJSKA
- Nabumukinzeri (731 – 729 p.n.e.)
- Tiglatpilesar (728 – 727 p.n.e.)
- Szalmaneser V (726 – 722 p.n.e.)
- Merodachbaladan II (721 – 710 p.n.e.)
- Sargon II (709 – 705 p.n.e.)
- Snacherib (704 – 703 p.n.e.)
- Mardukzabirszumi II (703 p.n.e.)
- Merodachbaladan II (703 p.n.e.)
- Belibin (702 – 700 p.n.e.)
- Aszurnadinszumi (699 – 694 p.n.e.)
- Nergaluszezib (693 p.n.e.)
- Mardukmuszezib (692 – 689 p.n.e.)
- Sennacherib (688 – 681 p.n.e.)
- Esarhaddon (680 – 669 p.n.e.)
- Asurbanipal (668 p.n.e.)
- Szamaszszumaukin (667 – 648 p.n.e.)
- Kandalanu (647 – 627 p.n.e.)
DYNASTIA NOWOBABILOŃSKA
- Nabopolassar (625 – 605 p.n.e.)
- Nabuchodonozor II (604 – 562 p.n.e.)
- Mardukamel (561 – 560 p.n.e.)
- Neriglissar (559 – 556 p.n.e.)
- Marduklabaszi (556 p.n.e.)
- Nabonid (555 – 539 p.n.e.)
Podbój przez Persję w 539 p.n.e.
GOSPODARKA BABILOŃSKA
Gospodarka
babilońska opierała się
na rolnictwie, hodowli
zwierząt, wytwórczości rzemieślniczej i
handlu zagranicznym. Pałac
i świątynie były głównymi instytucjami gospodarczymi
posiadającymi wielkie obszary
ziemi, a także
zajmującymi się produkcją
towarów i handlem.
Poza tym istniały
prywatne majątki ziemskie
i firmy handlowe.
Handel odbywał się
drogą wymiany, choć
srebro było miernikiem
wartości. Płatności dokonywano
w naturze. Istniał
znormalizowany system miar i wag
nadzorowany przez władzę
królewską. W hierarchii
społecznej występowało kilka szczebli. Na
jej szczycie stał
król, potem arystokracja,
wolni obywatele, ludzie
służący jako żołnierze
i zatrudnieni w
służbie cywilnej oraz
niewolnicy. Podstawową jednostką
społeczeństwa babilońskiego
była rodzina. Nad
wdowami i sierotami
opiekę roztaczało państwo, a
zwłaszcza król. Ustrojem panującym
w Babilonii była
monarchia. Król rządził
przy pomocy pewnej
liczby urzędników, którzy
byli od niego
bezpośrednio zależni i przed
nim odpowiedzialni. Mógł
jednak osobiście interweniować
na każdym szczeblu
władzy i administracji. Monarchia
była dziedziczna i następcą był
zasadniczo pierworodny syn
władcy. Król był
monarchą absolutnym, lecz
w bardzo wczesnym
okresie występowało kilka
ograniczeń jego władzy polegających
na obowiązku szanowania
zwyczajów i tradycji
oraz respektowaniu prawa
własności prywatnej,
nienaruszaniu pozycji możnych,
posłuszeństwie wobec religii
i wróżb. Król
był najwyższą instytucją
we wszystkich dziedzinach
z wyjątkiem religii,
podlegał bowiem rozkazom
głównego boga reprezentowanego przez
arcykapłana. Król rezydował
w pałacu, którego
wielkość i okazałość zależały od
ogólnego stanu państwa.
Monarchę otaczał dwór
złożony z najwyższych
urzędników za wyjątkiem
zarządców prowincji, którzy rezydowali w
swoich stolicach. W
haremie, którego izolacji
strzegła gwardia eunuchów
koncentrowało się prywatne
życie rodziny królewskiej. W Babilonii odnaleziono
pewną liczbę dokumentów zwanych
kodeksami prawnymi. Dokumentami
tymi są:
- Symeryjskie Prawa Urukaginy (2350 p.n.e.)
- Sumeryjskie Prawa Urnammu (2112 p.n.e.)
- Sumeryjskie Prawa Lipitisztara (1924 p.n.e.)
- Babilońskie Prawa Esznuny (1900 p.n.e.)
- Babiloński Kodeks Hammurabiego (1750 p.n.e.)
Choć trzy z
nich napisane są
po sumeryjsku widoczna
jest wyraźna zależność,
niekiedy wręcz dosłowna
zgodność wszystkich tych
tekstów świadcząca o
ciągłości literackiej tradycji.
Są to włączone
w ramy królewskich
inskrypcji zbiory niezależnych
od siebie przepisów
prawnych wydawanych przez
różnych królów przy
okazji rozstrzygania specyficznych
spraw sądowych. Kodeksy
dostarczają mnóstwa informacji
nie tylko o
babilońskiej praktyce prawnej,
lecz także o
politycznych, społecznych, gospodarczych
i religijnych stosunkach
i instytucjach. Jedna
z najbardziej interesujących spraw
dotyczy kwestii uszkodzenia ciała.
Wcześniejsze kodeksy orzekają,
że w takich
wypadkach winny przestępstwa
zobowiązany był do
zapłacenia grzywny w
wysokości odpowiedniej do
wyrządzonej krzywdy. Natomiast
Kodeks Hammurabiego przewiduje
fizyczny odwet. I
tak jeśli ktoś
złamał ramię drugiemu
człowiekowi, jego ramię
również powinno zostać
złamane. Owa zasada
„oko za oko„
pojawia się w Babilonie
wraz z Amorytami,
od których to
prawo się wywodzi.
Spory pomiędzy dwiema
lub więcej stronami
regulowano zwykle na
drodze bezstronnego
rozjemcy. Gdy jednak
nie udawało się
w ten sposób
osiągnąć porozumienia spierający
się zgłaszali swą
sprawę do sądu.
Składał się on z
zespołu sędziów i
przedstawicieli starszyzny. Każda ze stron
przedstawiała swoje argumenty
i zazwyczaj potwierdzała
swą prawdomówność złożeniem
przysięgi na boga
lub bogów. Następnie
składali swe zeznania
świadkowie, również zobowiązani
do przysięgi. Gdy
wszyscy zostali już
wysłuchani sąd naradzał
się i ogłaszał
wyrok. Konflikty i
spory pomiędzy obywatelami
uważane były za ich prywatne
problemy, a państwo
nie ścigało przestępstw
z urzędu. Wprawdzie
istniały więzienia, lecz
wydaje się, że
służyły one raczej
celom politycznym. Dłużnicy,
którzy nie mogli
spłacić swych należności
stawali się niewolnikami
za długi. W
niektórych wypadkach o
winie lub niewinności
jakiejś osoby decydował
sąd boży. I
tak człowiek oskarżony
o czary musiał
skoczyć do wody – jeśli
utonął oznaczało to
jego winę, jeśli
zaś uratował się
był niewinny i
wtedy zabijano jego
oskarżyciela. Wszelkim czynnościom
o charakterze prawnym
towarzyszyło spisanie aktów
na glinianych tabliczkach.
Dokumenty te dotyczą:
zawierania małżeństw, adopcji,
dziedziczenia, sprzedaży, wymiany,
najmu, dzierżawy i pożyczek.
SZTUKA BABILONII
Sztuka Babilońska rozwijała się w środkowej i południowej
Mezopotamii około poł. II tysiąclecia – 1 poł. I tysiąclecia p.n.e. Podstawą
jej rozwoju były bezpośrednie tradycje sztuki sumeryjskiej i akadyjskiej. W jej
historii wyróżnia się 3 okresy: starobabiloński, średniobabiloński (sztuka
Kasytów) i nowobabiloński. Z okresu starobabilońskiego (1 poł. II tysiącl.
p.n.e.) zachowało się niewiele zabytków architektonicznych. Najlepiej znanym
przykładem są ruiny wielkiego pałacu w
Mari z cennymi fragmentami malowideł ściennych; zachowały się również
pozostałości świątyń (w Tell Harmal). Relief starobabiloński reprezentuje
przede wszystkim stela Hammurabiego, odznaczająca się zarówno wysokim poziomem
artystycznym jak i nowatorstwem formy (portretowe ujęcie twarzy króla oraz
próba trójwymiarowego modelunku postaci). Rzeźbę pełną reprezentuje np.
portretowa głowa króla Hammurabiego. Drobna plastyka (terakotowa) i gliptyka
stały się sztuką masową. Z okresu średniobabilońskiego, kasyckiego (2 poł. II
tysiąclecia p.n.e.), zachowały się głównie kamienne stele graniczne, tzw.
Kudurru, zdobione reliefami o
treści symbolicznej. Wprowadzono
też dekorację architektoniczną w postaci figuralnych fryzów z modelowanej
cegły (świątynia Inany w Uruk). Malarstwo wiązało się nadal z dekoracją wnętrz
(ruiny pałacu w Durkurigalzu). Z okresu nowobabilońskiego, chaldejskiego (1
poł. I tysiąclecia p.n.e.) zachowały się głównie potężne budowle Babilonu z
czasów Nabuchodonozora II. Pojawiła się wówczas dekoracja ścienna z
glazurowanej, barwnej cegły (brama Isztar z drogą procesyjną do głównej
świątyni Marduka; sala tronowa Nabuchodonozora) przedstawiająca wyobrażenia
zwierząt (lwy, byki, smoki) i stylizowane ornamenty roślinne — rekonstrukcja w
Berlińskich Muzeach Państwowych (Muzeum Pergameńskie). Rzeźbę nowobabilońską
reprezentowały reliefowe kudurru oraz drobne, terakotowe rzeźby wotywne. W
gliptyce rozpowszechniła się pieczęć płaska — stemplowa ze scenami kultowymi.
Podbój perski nie zahamował rozwoju babilońskiej twórczości artystycznej.
Jeszcze przez kilkadziesiąt lat wytwarzano dzieła o tradycyjnym babilońskim
charakterze stanowiące inspirację dla powstających wówczas prac perskich.
MITOLOGIA BABILOŃSKA
ETANA
Król Kisz. Mit babiloński opowiada o próbie jaką Etana
przedsięwziął by dostać się do niebios na grzbiecie orła. Chciał tam zdobyć
ziele narodzin dla swojej żony, która była niezdolna do urodzenia syna.
Szamasz, bóg słońca doradził Etanie by poszukał orła uwięzionego w głębokim
dole. Schwytał go podstępem wąż za to, że porwał mu jego małe dzieci. Etana
uwolnił orła, a ten w dowód wdzięczności wzniósł swojego zbawcę ku niebiosom.
Ich los jest nieznany. Wydaje się bowiem, że Etana przestraszył się, orzeł
wstrzymał lot i obaj spadli na ziemię ponosząc śmierć. Z drugiej jednak strony
wiemy, że Etana miał syna, który królował w Kisz
ISZTAR
Isztar wywodziła się od bogini Mylitty, córki sumeryjskiej
Inany, bogini płodności i miłości. W mitologii babilońskiej Isztar, żona i
siostra Tammuza, zstąpiła do świata podziemnego jako postać wroga i groźna, tak
że na wieść o jej zbliżaniu się zbladła bogini podziemia Ereszkigal. Jednakże
uległa śmierci, co pociągnęło za sobą takie następstwa na ziemi jak wyschnięcie
źródła płodności. Wybawił ją Ea przy pomocy eunucha, który ujął serce pani
śmierci, a ta wróciła życie Isztar. Jako bogini wojny Isztar cieszyła się
szczególnymi względami w Asyrii. Nosiła łuk i kołczan, a wojowniczego wyglądu
dodawała jej broda.
MARDUK
Dosłownie znaczy „Młody byk słońca„. Marduk syn Ea był we
wczesnych czasach bogiem magii i zaklęć. Był utożsamiany z Enlilem zwłaszcza po
tym, gdy przejął przywództwo w panteonie babilońskim w trakcie kosmicznej walki
z Tiamat, smokiem uosabiającym słone wody oceanu. Marduk wyznaczony przez
niebiosa na przeciwnika Tiamat zabił ją, zawiesił sobie na piersi tabliczki
losu i zaprowadził nowy ład na świecie. Oznajmił zgromadzonym bogom, że centrum
wszechświata będzie się znajdowało w Babilonie, gdzie zbudował sobie wspaniały
dom. Jego żoną była Sarpanitu – Jaśniejąca, planeta Wenus.
NERGAL
Ereszkigal – pani śmierci wezwała do siebie Nergala, by wytłumaczył
się dlaczego uczestnicząc w zgromadzeniu bogów nie złożył należytego hołdu jej
posłańcowi. Skazany na zesłanie bóg skorzystał z pomocy czternastu demonów
wywołujących choroby przy zawładnięciu siedmioma bramami świata podziemnego.
Znalazłszy się w sali tronowej schwycił Ereszkigal za włosy i rzucił ją na
podłogę. Nie zrobił jej jednak krzywdy poruszony jej urodą. Wziął ją sobie za
żonę i odtąd jako jej małżonek panował w królestwie zmarłych. Z Nergalem
łączono różne plagi i niszczycielską siłę słońca. Jako Irra był bogiem zarazy,
ognia, walki i pustyni.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz