Izrael

Według  Biblii  historia  Izraela rozpoczęła  się  wówczas,  gdy  Jahwe  wezwał Abrahama,  by  ten  porzucił  swą  rodzinę,  kraj  i  poszedł  osiedlić  się  w  ziemi Kanaan.  Jego  syn  Izaak  i  wnuk  Jakub  żyli  tam  aż  do  momentu,  gdy  głód  kazał  temu  ostatniemu  szukać  środków  do  życia  w  Egipcie,  dokąd  Jakub  udał  się  wraz  ze  swymi  dwunastoma  synami.  Jeden  z  nich  imieniem  Józef  już  wcześniej  zdobył  sobie  wysoką  pozycję  w  kraju  nad  Nilem.  Po  jakimś  czasie  potomkowie Jakuba stali  się  w  Egipcie  niewolnikami. Jahwe  jednak  objawił  się  Mojżeszowi  i  powierzył  mu  misję  oswobodzenia  swego  ludu.  W  jakiś  czas  później  Mojżesz  wykonał  to  zadanie  i  z  pomocą  Jahwe  wyprowadził  lud  Izraela  z  domu  niewoli.  Mojżesz  i  jego  lud  doszli  do  góry  Synaj,  gdzie  zawarte  zostało  przymierze  pomiędzy  Jahwe  a  ludem.  Na  mocy  owego  przymierza  Jahwe  stał  się  bogiem  swego  ludu wybranego.  Warunki  przymierza  zostały  określone  w  prawie  wyrażonym  w  Dziesięciorgu  Przykazań.  Jednakże  z  powodu  nieposłuszeństwa  ludu  jego  marsz  ku  Ziemi  Obiecanej  opóźniał  się.  Przez  czterdzieści  lat  pozostawał  on  na  pustyni.  W  końcu  po  śmierci  Mojżesza  lud  Izraela  wszedł  do  ziemi  Kanaan  od  strony wschodniej  przekraczając  rzekę  Jordan.  Pod  wodzą  Jouzego  zdobyte  zostało  Jerycho.  Podczas  dobrze  zorganizowanej  kampanii  Izraelici  opanowali  następnie  cały  kraj  i  osiedlili  się  w  nim.  Okres  następujący  bezpośrednio  po  podboju  ziemi  Kanaan  wypełniony  wojnami  Izraela  z  rozmaitymi  sąsiednimi  plemionami relacjonuje  Księga  Sędziów.  Wejście  do  Kanaanu  oznaczało  zetknięcie  się  z  miejscową  religią,  co  znajduje  swe  odzwierciedlenie  w  walce  Gedeona  z  kultem  Baala.  Opowieści  o  Samsonie  stanowią  z  kolei  refleks  walk  z  Filistynami,  którzy  osiedlili  się  na  południowych  wybrzeżach  Palestyny.

MONARCHIA IZRAELA

Pod  naciskiem  trwających  walk  z  Filistynami  i  innymi  wrogami  Izraelici zdecydowali  się  wybrać  króla.  Wybór  ich  padł  na  Saula  z  plemienia  Beniamina  (1020 – 1000 r. p.n.e.)  który  został  namaszczony  jako  król  przez  Samuela.  Nowy  władca  pokonał  najpierw  Ammonitów,  a  następnie  walczył  ze  zmiennym szczęściem  z  Filistynami.  Podczas  tych  wojen  wyróżnił  się  pewien  młody  człowiek  z  plemienia  Judy  imieniem  Dawid  i  został  wzięty  na  królewski  dwór.  Zgodnie  z  tradycją  Dawid  został  już  za  w  czasu  namaszczony  na  króla  przez  Samuela.  Wkrótce  jednak  doszło  do  poważnych   konfliktów   między  Saulem  a  Dawidem.  Ostatecznie  Saul  został pokonany  w  walce  z  Filistynami  i  odebrał  sobie  życie  na  górze  Gelboe.  Wydaje  się,  że  wypadki  te  zbiegały się z końcem  epoki  brązu.  Dawid  (1000 – 960 r. p.n.e.)  ustanowił  się  królem  nad  Judą, obierając  na  rezydencję  miasto  Hebron,  natomiast  północni  Izraelici  uznali  następcą  Saulowego  syna  Iszbaala.  Po  zamordowaniu  tego  ostatniego  Dawid  dzięki  zręcznym  manewrom  został  również  uznany  królem  północnego  Izraela.  Dawid     odniósł    decydujące    zwycięstwo    nad    Filistynami i rozszerzył terytorium  swego  państwa  ujarzmiając  Aramejczyków  z  Damaszku,  Ammonitów,  Moabitów  i  Edomitów.  Izrael  stał  się  wielką  potęgą,  a  Dawid  zagarnąwszy  też  należącą  do  Jebuzejczyków  Jerozolimę  uczynił  ją  stolicą  swego  królestwa.  Panowanie  Dawida  zaznaczyło  się  w  dziejach  Izraela  kilkoma  decydującymi  zmianami.  Po  pierwsze  ostatecznie  ustanowiony  został  ustrój  monarchiczny łącznie  ze  związaną  z  nim  ideologią  zapożyczoną  od  innych  królestw  zachodniej  Azji.  Namaszczony  król  uważany  był  za  syna  Jahwe  i  panował  w  jego  imieniu.  Po  drugie  królestwo  wybrało  swą  stolicą  miasto  wzniesione  na  neutralnym terenie  nie   należącym   do   żadnego  z  dwunastu  plemion.  Dawid  przeniósł  arkę  do Jerozolimy,  którą  uczynił  religijnym  centrum  dla  całego  kraju.  Zgodnie  z  późniejszą  tradycją  w  arce  przechowywane  były  tablice  z  Dziesięciorgiem  Przykazań.  Następcą  Dawida  był  jego  syn  Salomon  (960 – 922 r. p.n.e.)  Jego  panowanie  nie  było  nazbyt  pomyślne  pod  względem  politycznym,  bowiem  utracono  wówczas  Edom  i  Damaszek.  Salomon  ożenił  się  z  egipską  księżniczką  i  zawarł  układ  z  Hiramem  z  Tyru.  Rozwinął  również  korzystne  stosunki handlowe  z  innymi  krajami.  Biblia  czyni  Salomona  sławnym   przede   wszystkim   ze   względu   na   jego   nieprzeciętne   przymioty umysłu.  Powszechnie  przyjmuje  się,  że  podczas  jego  panowania  dokonano  pierwszej  próby  zebrania  izraelskich tradycji  historycznych,  co  przyniosło  w  efekcie  powstanie  najstarszych dokumentów  Pięcioksiągu.  Najlepiej  jednak  Salomon  znany  jest  ze  swej działalności  budowlanej – ze  wzniesienia  miast,  fortyfikacji  i  nade  wszystko  świątyni  jerozolimskich,  a  także  z  płomiennego  romansu  z  królową  Sabą.  W  celi  świątymi  złożona  była  arka  przymierza,  którą  osłaniały  dwa  skrzydlate  cherubiny.  W  świątyni  składane  były  ofiary  i  obchodzone  religijne  święta. Po  śmierci  Salomona  w  922 r. p.n.e.  napięcie  pomiędzy  plemionami  północnymi  i  południowymi  związane  z  powszechnym  niezadowoleniem  z  powodu  uciążliwych podatków  doprowadziło  do  otwartego  konfliktu,  który  zakończył  się ustanowieniem  dwu  oddzielnych  królestw.  Na  południu  powstało  królestwo  Judy  pod  władzą  Salomonowego  syna  Roboama,  a  na  północy  królestwo  Izraela  rządzone  przez  Jeroboama,  jednego  z  urzędników  Salomona.  W  ten  sposób  Juda  pozostawała  pod  władzą  dynastii  wywodzącej  się  od  Dawida,  natomiast  na  północy  królowie  byli  wybierani.  Jeroboam  założył  w  swym  królestwie  dwa  sanktuaria  w  Betel  i  Dan.  O  ile  południe  cieszyło  się  pewną  stabilizacją  pod  rządami  swej  dynastii,  to  królestwo  północne  stało  się  wkrótce  widownią  politycznych  niepokojów,  podczas  których  tron  zagarnął  wódz  imieniem  Omri  (876 r. p.n.e.)  Jego  syn  Achab  ożenił  się  z  fenicką  księżniczką  Jezabel,  która  miała  wprowadzić  do  Izraela  kult  Baala.  Fakt  ten  wywołał  gwałtowny  sprzeciw  proroka  Eliasza,  a  następnie  także  zaangażowanego  politycznie  proroka  Elizeusza.  Ten  ostatni  uczynił  królem  pewnego  wodza  imieniem  Jechu  (842 – 815  r. p.n.e.)  Powstanie  pod  wodzą  Jechu  o  przypuszczalnie  religijnej  inspiracji, które  pociągnęło  za  sobą  zabicie  wielu  czcicieli  Baala  wliczając  w  to  Jezabel,  nie  było  politycznym  sukcesem.  Śmierć  królowej  doprowadziła  do  napięcia  w  stosunkach  z  Fenicją,  zaś  w  następstwie  konfliktu  z  Aramejczykami  Jechu  został  zmuszony  do  płacenia  trybutu  Asyrii,  lecz  ostatecznie  Aramejczycy  zajęli  całą Transjordanię.  Panowanie  Jeroboama  II  (786 – 747 r. p.n.e.)  poprawiło  w  końcu  sytuację  polityczną  i  ekonomiczną,  tak  że  Izrael  wrócił  częściowo  do  dawnego  znaczenia.  Tymczasem  Juda  istniała  dalej  pod  rządami  dynastii  Dawidowej.  Za  panowania  współczesnemu  Jeroboamowi  II  Azariasza  (783 – 742  r. p.n.e.)  Juda  również  przeżyła  okres  pomyślności.  Po  śmierci  Jerobama  II  Izrael  wszedł  w  okres  wewnętrznej  destabilizacji,  czemu  towarzyszyła  wzrastająca  presja  ze  strony  Asyrii.  Manachem  (745 – 738  r. p.n.e.) musiał  płacić  ciężki  trybut  Tiglatpilesarowi  III.  Pekajach  (737 – 732  r. p.n.e.)  usiłował  znaleźć  poparcie  u  Aramejczyków,  aby  zbuntować  się  przeciwko  Asyrii.  Lecz  gdy  Achaz  z  Judy  (735 – 715  r. p.n.e.)  odmówił  przyłączenia  się  do  tej  koalicji,  jej  członkowie  ogłosili  wojnę  przeciwko  niemu.  Mimo  protestów  proroka  Izajasza  Achaz  zwrócił  się  o  pomoc  do  Asyrii.  W  wyniku   interwencji   Tiglatpilesara  III  Aramejczycy  zostali  pokonani,  tak  że nowemu  królowi  Ozeaszowi  pozostały  jedynie  ziemie  wokół  Samarii.  Gdy  i  on  próbował  powstania  w  721 r. p.n.e.  następca  Tiglatpilesara,  Sargon  II  położył  kres  istnieniu  królestwa  izraelskiego.  Ezechiasz,  nowy  król  judzki  ( 715 – 687  r. p.n.e. )  wobec  parcia  asyryjskiego  szukał  pomocy  Egiptu.  W  chwili  śmierci  Ezechiasza  w  687  r. p.n.e.  Asyria  znajdowała  się  u  szczytu  swej  potęgi  sięgając  nawet  do  Egiptu.  Juda  musiała  oczywiście  opłacić  pokój  trybutem.  Jednak  w  612  r. p.n.e.  Asyria  upadła  pod  uderzeniem  państwa  babilońskiego,  a  Juda  stała  się  wasalem  Egiptu.  Lecz  wkrótce  Babilonia  dała  odczuć  Palestynie  swe  wpływy,  tak  że  w  597  r. p.n.e.  Juda  stała  się  jej  państewkiem  satelitarnym.  W  walce  między  Babilonem  a  Egiptem  król  Zedechiarz  stanął  po  stronie  Egiptu.  W  rezultacie  ekspedycja  babilońska  zdobyła  i  zburzyła  Jerozolimę  w  587  r. p.n.e.  Warstwy  przywódcze  zostały  zesłane  do  Babilonii,  a  Juda  stała  się  prowincją  tego  państwa.

NIEWOLA BABILOŃSKA

Upadek Jerozolimy był poważnym ciosem dla narodu. Z drugiej strony znajdujący się na wygnaniu przywódcy zdecydowali byli ratować co tylko możliwe z izraelskiej tradycji. Nabuchodonozor dokonał jeszcze dwóch deportacji ludności judzkiej,  które objęły przywódców rodzin, klanów oraz plemion, kapłanów, rzemieślników. Ogólna liczba deportowanych osiągnęła 20 tysięcy. Na wygnaniu Judejczycy, tworzyli odrębną wspólnotę. Trwała też niezwykle ożywiona działalność literacka, którą zajmowali się pisarze, redaktorzy i komentatorzy — został opracowany kodeks prawa (Księga Powtórzonego Prawa) religii jahwistycznej oraz historia narodu Izraela, która znalazła się w księgach Jozuego, Sędziów, Samuela i Królewskich. Powstały również księgi prorockie — Księga Ezechiela oraz druga część Księgi Izajasza, a także zbiór trenów — Lamentacje. Miejscem sprawowania liturgii stawał się dom studiowania owych tekstów, dając początek synagodze. Silny nacisk położony został na przestrzeganie zasady wypoczynku w szabat. W Palestynie pozostała ludność wiejska, choć także część kapłanów. Na tych terenach odbywał się również handel międzynarodowy. Okres niewoli babilońskiej zakończyło zwycięstwo króla perskiego, Cyrusa nad Babilończykami 29 października 539 p.n.e.

OKRES PERSKI (538–332 p.n.e.)

Proroctwo  Deutero – Izajasza  głoszące,  że  cierpienie  jest  pokutą  i  lud  zostanie  w  końcu  przywrócony  do  czci,  stało  się  faktem.  Cyrus  zdobył  Babilon  w  539 r. p.n.e.  a  następnie  pozwolił  izraelskim  wygnańcom  na  powrót  do  ich  ojczyzny.  Czekało  Izraelitów  żmudne  zadanie  odbudowy.  Świątynia Salomona została  rozbudowana  do  wielkich  rozmiarów.  Poświęcono  ją  ponownie  w  415 r. p.n.e.  Władze  perskie  utworzyły  samodzielną  prowincję zwaną  Jehud,  która  obejmowała  niewielki górzysty obszar na zachód od Morza Martwego ze stolicą w Jerozolimie. Początkowo ludność prowincji liczyła około 20 tysięcy mieszkańców, gdy tymczasem ludność samej Jerozolimy osiągnęła 10 – 15  tysięcy. Podstawową jednostką organizacji społecznej był klan. Pierwszym namiestnikiem prowincji został Zorobabel (do 510 p.n.e.). Dane  archeologiczne  świadczą  o  bardzo  powolnej  poprawie  sytuacji  materialnej,  która  osiągnąć  miała  poziom  sprzed  wygnania  dopiero  w  III w. p.n.e.  Odbudowano mury obronne Jerozolimy. Najważniejszą  funkcję religijną pełnił arcykapłan. Obok niego zaczęło działać Wielkie Zgromadzenie.  Przypuszczalnie  był  to  organ religijnej władzy ustawodawczej. Rozpoczął się też proces przechodzenia z gospodarki towarowej na pieniężną — powstały lokalne i państwowe mennice. Daniny od ludności były w dużym stopniu ściągane w naturze. Urzędowym językiem administracji perskiej na terenie Palestyny był spokrewniony z hebrajskim język aramejski. Na co dzień Żydzi posługiwali się aramejskim oraz dialektem hebrajskiego, nazwanym później językiem hebrajskim misznaickim. Dzieła literackie tworzyli zaś w języku hebrajskim biblijnym, ale także aramejski, o czym świadczy fragment Księgi Ezdrasza.  Na  prowincji kwitła twórczość literacka — powstała trzecia część Księgi Izajasza, a także księgi prorockie Aggeusza, Joela, Jonasza i Makachiasza, jak również zrąb Ksiąg Kronik. Dokonana też został ostateczna redakcja Pięcioksięgu, w której znaczną  rolę  odegrali  kapłani odbudowanej Świątyni Jerozolimskiej.

OKRES HELLENISTYCZNY (332–142 p.n.e.)

Po  bitwie  pod  Issos  w  333 r. p.n.e.  Aleksander  Wielki  przeszedł  przez  Palestynę  w  drodze  do  Egiptu.  Upadek  monarchii  perskiej  oznaczał  dla  Izraela  włączenie  do  imperium  Aleksandra.  Po  jego  śmierci  w  323  r. p.n.e.  dostał  się  on  najpierw egipskim  Ptolemeuszom,  a  w  198 r. p.n.e.  przeszedł  pod  władzę  Seleucydów.  Jedni  i drudzy starali się nie ingerować zbyt w strukturę administracyjną zastaną po Persach, choć od tej chwili przestała istnieć prowincja Jehud, a powstała Judea o większym zasięgu terytorialnym. Wobec władz reprezentował Żydów arcykapłan Świątyni  Jerozolimskiej i on odpowiadał także za ściąganie podatków. Obok hebrajskiego i aramejskiego kolejnym językiem używanym  wówczas  w  Palestynie  stał  się  grecki. W  Palestynie  napięcie  istniejące  między  kulturą  hellenistyczną  a  tradycyjnym  judaizmem  doprowadziło  do  otwartego  konfliktu  za  panowania  Antiocha  IV  Epifanesa  (175 – 164  r. p.n.e.)  który  w  168  r. p.n.e.  zniósł żydowski   kult    ofiarny   w   świątyni   jerozolimskiej   wprowadzając   na  jego miejsce  kult  Zeusa.  Kapłan  imieniem  Matatiasz  podniósł  sztandar  powstania.  Jego  syn  Juda  Machabeusz  pokonał  w  164  r. p.n.e. pod  Mispe  armię  seleukidzką dowodzoną przez Nikanora.  Jerozolima  została  odzyskana,  a  świątynia  ponownie  poświęcona.  W 163 p.n.e. wódz syryjski Lizjasz  pokonał armię żydowską  i oblegał Jerozolimę. W 161 p.n.e. Juda pokonał pod Bet Choron wodza seleukidzkiego — Nikanora. Wówczas król syryjski, Demetriusz I Soter (161–150 p.n.e.), wysłał do Judei armię pod wodzą Bakchidesa, która w 160 p.n.e. pokonała Judę w bitwie pomiędzy Bereą i  Elasą. Zginął  tam Juda  Machabeusz. Dowództwo nad powstańcami  objął brat Judy Jonatan (160–142 p.n.e.). Korzystając  z wewnętrznego konfliktu w Syrii Jonatan  uzyskał  w 152 p.n.e. od władz  syryjskich nominację na arcykapłana. Z czasem wyjednał także powiększenie Judei o kilka regionów Samarii, co  podwoiło  powierzchnię prowincji. Po  śmierci Jonatana w  142 p.n.e. funkcję  arcykapłana  przejął  jego  brat  Szymon.  W okresie  hellenistycznym w Judei zaczęły kształtować się ugrupowania polityczno - religijne Żydów. Za panowania Machabeuszy,  zwanych  dynastią  hasmonejską,  miały one istotny wpływ na politykę władców. Chodzi o saduceuszy i faryzeuszy. Ci pierwsi związani  był  i   z  arystokracją  i  rodami  kapłańskimi,  choć  ulegali  wpływom helleńskim. Zajmowali konserwatywne stanowisko w kwestii urzędu arcykapłana — mógł go sprawować jedynie członek rodu Sadoka. Machabeusze  nie spełniali tego wymogu. Ich politycznymi i doktrynalnymi przeciwnikami byli faryzeusze, znawcy Tory,  kontynuatorzy linii chasidim kładący nacisk na przestrzeganie Prawa, przez które rozumieli nie tylko to zawarte w Pięcioksięgu, ale także funkcjonujące wśród uczonych i przekazywane ustnie. Ponadto, w okresie rządów machabejskich powstaje ascetyczno - pietystyczne ugrupowanie esseńczyków, do których przypuszczalnie należało osiedle z Kumran nad Morzem Martwym ze znalezionymi tam rękopisami. W tym okresie Wielkie Zgromadzenie nosiło już nazwę Sanhedryn. Na czele Sanhedrynu stały dwie osoby — patriarcha oraz przewodniczący trybunału. Sanhedryn obradował w Jerozolimie na terenie Świątyni i składał się z 71 członków. Zasiadali w nim przedstawiciele  zarówno  faryzeuszy  jak  i  saduceuszy. Szymon i Jan Hirkan I nosili tytuły stratega i arcykapłana. Szymon cieszył się wsparciem faryzeuszy, z kolei Jan Hirkan — saduceuszy. Faryzeusze doszli do głosu za panowania Aleksandry. Pierwszym, który przyjął tytuł królewski był Arystobul I, jednak rządził on tylko rok. Aleksander Jannaj nosił podwójny tytuł króla i arcykapłana. Za jego panowania królestwo hasmonejskie osiągnęło największe rozmiary: obejmowało ono prócz Judei, Idumeę (dawny Edom), Samarię, Filisteę, Galileę, Moab oraz tereny Zajordanii zwane Gileadem. Aleksandra wyznaczyła na swego nastepcę Jana Hirkana II, ale po jej śmierci wystąpił przeciw niemu brat, Arystobul II. Dynastia  machabejska  władała  w  Jerozolimie  aż  do  37  r. p.n.e.  gdy  miasto  zostało  zdobyte  przez  rzymskiego  wodza  Pompejusza,  który  poddał  Palestynę  panowaniu  Rzymu.

OKRES RZYMSKI

W 63 p.n.e.  Judea  została  wcielona  do  imperium rzymskiego jako  prowincja. Jan  Hirkan II stracił  prawo do  tytułu  królewskiego, był już tylko etnarchą i arcykapłanem (63 – 40 p.n.e.). Doradcą Hirkana został były gubernator Idumei, Antypater. Po zwycięstwie Juliusza Cezara nad Pompejuszem, Hirkan uzyskał potwierdzenie tytułu arcykapłana, zaś Antypater otrzymał obywatelstwo rzymskie i tytuł prokuratora Judei. Gdy w 40 p.n.e. Syrię i Palestynę najechali Partowie,  osadzili   na   tronie  syna  Arystobula II,  Antygona  (40 – 37  p.n.e.). Wówczas Herod, syn Antypatra, udał się do się do Rzymu, gdzie od Antoniusza i Oktawiana uzyskał tytuł króla Judei. Po zwycięstwie Rzymian nad Partami, Herod w 37 p.n.e. wkroczył do Jerozolimy. W państwie Heroda Wielkiego żyło około 1–1,5 mln  ludności. Królestwo to mogło istnieć tylko dzięki poparciu władz rzymskich, choć cieszyło się samodzielnością. Herod podjął wielkie przedsięwzięcia  budowlane.  Najbardziej  z nich znana jest rozbudowa Świątyni Jerozolimskiej (20 - 19 p.n.e.). Oprócz tego założył i odbudował miasta: Sebste, Cezareę, Agrippias, Antipatris i inne. Wspierał zarówno faryzeuszy jak i saduceuszy. Po śmierci Heroda całe królestwo — zgodnie z królewskim testamentem — zostało podzielone na trzy tetrarchie, na czele których stanęli synowie Heroda. Filip (4 p.n.e.–39 n.e.) otrzymał m in. Trachon i Hauran, Herod Antypas (4 p.n.e.–39 n.e.) — Galileę i Pereę, zaś Archelaos — Judeę, Samarię i Idumeę. Herod Antypas kontynuował budowniczą  działalność ojca — wzniósł miasto Tyberiada. Z kolei Archelaos wprowadził tyrańskie rządy, w konsekwencji których do Rzymu udała się delegacja Żydów i Samarytan ze skargą i cesarz August skazał tetrarchę na wygnanie, a Judea, Samaria i Idumea od 6 n.e. podlegały władzy namiestników rzymskich. Prowincje te powrócić miały jeszcze raz do przedstawiciela dynastii herodiańskiej. Oto cesarz Kaligula przyznał Herodowi Agryppie (37 – 44 n.e.), tetrarchie Filipa i Heroda Antypasa, zaś Klaudiusz — Judę i Samarię. Jednak po śmierci Heroda Klaudiusz na powrót oddał Palestynę władzy prokuratorów rzymskich (44 – 66). Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania było zabranie przez prokuratora Florusa 17 talentów ze skarbca Świątyni. Początkowo miało ono charakter spontaniczny i brały w nim udział elementy najbardziej radykalne, jak zeloci, ugrupowanie o charakterze mesjańsko - narodowym, dążące  do niepodległości Judei i silnie antyrzymskie. Gdy legat Syrii, Cestiusz Gallus, został pokonany pod Bet Choron, powstanie nabrało charakteru ogólnonarodowego i   poparli je zarówno faryzeusze, jak i saduceusze. Zyskało też formy organizacyjne — Józef, syn Mattiasza, późniejszy Józef Flawiusz, dowodził obroną Galilei. Cesarz Neron wysłał do Palestyny swego wodza Wespazjana, który w 67 r. n.e. zdobył Galileę, w 68 r n.e. Samarię, a w 69 r n.e. zbliżył się do Jerozolimy. Wśród obrońców Jerozolimy nie było zgody — trwała tam rywalizacja pomiędzy Janem z Giskali a Szymonem Bar Giorą. W lipcu 69 r. n.e. Wespazjan wyruszył do Rzymu, zaś zdobycie Jerozolimy pozostawił swemu synowi, Tytusowi. Ten opanował miasto w 70 r. n.e. i dokonał całkowitego zniszczenie Świątyni. W ten sposób nastąpił kres jakichkolwiek form państwowości izraelskiej w Palestynie.

TABLICA CHRONOLOGICZNA WŁADCÓW IZRAELA

ZJEDNOCZONA MONARCHIA IZRAELA
- Saul (1020 – 1000 p.n.e.)
- Dawid (1000 – 960 p.n.e.)
- Salomon (960 – 922 p.n.e.)

KRÓLESTWO JUDY
- Roboam (922 – 914 p.n.e.)
- Abijam (913 – 911 p.n.e.)
- Asa (911 – 871 p.n.e.)
- Jozafat (871 – 847 p.n.e.)
- Joram (847 – 841 p.n.e.)
- Ochozjasz (841 p.n.e.)
- Atalia (841 – 836 p.n.e.)
- Joasz (835 – 796 p.n.e.)
- Amazjasz (795 – 783 p.n.e.)
- Azariasz (783 – 742 p.n.e.)
- Jotam (742 – 735 p.n.e.)
- Achaz (735 – 715 p.n.e.)
- Ezechiasz (714 – 687 p.n.e.)
- Manasses (687 – 641 p.n.e.)
- Amon (640 – 639 p.n.e.)
- Jozjasz (639 – 609 p.n.e.)
- Joachaz (609 p.n.e.)
- Jojakim (608 – 598 p.n.e.)
- Jojakin (598 – 597 p.n.e.)
- Zedechiarz (596 – 587 p.n.e.)

KRÓLESTWO IZRAELA
- Jeroboam I (922 – 910 p.n.e.)
- Nadab (910 – 909 p.n.e.)
- Basza (909 – 886 p.n.e.)
- Ela (886 – 885 p.n.e.)
- Zimri (885 p.n.e.)
- Tibni (885 – 876 p.n.e.)
- Omri (876 – 874 p.n.e.)
- Achab (874 – 853 p.n.e.)
- Ochozjasz (853 – 852 p.n.e.)
- Joram (852 – 842 p.n.e.)
- Jehu (842 – 815 p.n.e.)
- Joachaz (814 – 797 p.n.e.)
- Joasz (796 – 786 p.n.e.)
- Jeroboam II (786 – 747 p.n.e.)
- Zachariasz (747 – 746 p.n.e.)
- Szallum (746 – 745 p.n.e.)
- Menachem (745 – 738 p.n.e.)
- Pekachiasz (738 – 737 p.n.e.)
- Pekajach (737 – 732 p.n.e.)
- Ozeasz (732 – 721 p.n.e.)

Podbój Asyryjski w 721 p.n.e.

DYNASTIA HASMONEJSKA
- Juda Machabeusz (166 – 160 p.n.e.)
- Jonatan (160 – 143 p.n.e.)
- Szymon (143 – 135 p.n.e.)
- Hirkan I (135 – 104 p.n.e.)
- Arystobul I (104 – 103 p.n.e.)
- Aleksander Janeusz (103 – 76 p.n.e.)
- Aleksandra (76 – 67 p.n.e.)
- Hirkan II (67 p.n.e.)
- Arystobul II (67 – 63 p.n.e.)
- Antygon (63 – 37 p.n.e.)

Podbój Judei przez Heroda w 37 p.n.e.

DYNASTIA HERODIAŃSKA
- Herod Wielki (37 – 7 p.n.e.)
- Herod Archelaos (4 p.n.e. – 6 n.e.)
- Filip (4 p.n.e. – 34 n.e.)
- Herod Antypas (4 p.n.e. – 39 n.e.)
- Agryppa I (37 – 44 n.e.)
- Herod (41 – 92 n.e.)
- Agryppa II (49 – 92 n.e.)

Podbój przez Rzym w  92 n.e.

SZTUKA HEBRAJSKA

Sztuka dawnego Izraela, państwa stworzonego przez plemiona hebrajskie, które na terenie dzisiejszej Palestyny osiedliły się między XIII – XI w. p.n.e., nawiązywała do tradycji artystycznej Kananejczyków i pozostawała pod wpływem sztuki Egiptu i Mezopotamii. Według tradycji biblijnej najstarsze dzieła architektury monumentalnej (Świątynia Salomona, X w. p.n.e.) zostały zbudowane przez Fenicjan z Tyru. Także inne pomniki architektury wykazują wiele podobieństwa do architektury kananejskiej. Aikoniczny charakter judaizmu wpłynął ujemnie na rozwój sztuk plastycznych; znane są tylko płaskorzeźby i reliefy o motywach symbolicznych, geometrycznych, roślinnych i zoomorficznych. Sztukę sepulkralną reprezentują skalne groby komorowe, głównie z okresu hellenistycznego i rzymskiego, oraz ossuaria zdobione geometrycznymi motywami. Szczytowy punkt rozwoju osiągnęła sztuka dawnego Izraela za Heroda I Wielkiego, a kres jej położyło zburzenie Jerozolimy (70 n.e.) i rozproszenie Żydów po klęsce powstań przeciw Rzymowi.

JUDAIZM

Religia Żydów, także zespół wierzeń, wartości etycznych i postaw wynikał z  tradycji i obyczajów narodu. Judaizm jest jedną z najstarszych i zarazem ciągle żywych religii świata. Opiera się na dwóch podstawowych założeniach:

1) na monoteizmie etycznym, czyli wierze w jednego, jedynego Boga, Stwórcę i Pana Wszechświata, który oczekuje od ludzi moralnego postępowania

2) na przekonaniu o posłannictwie Żydów z racji przymierza, które Bóg zawarł z nimi, jako narodem przez Siebie wybranym na świadka.

Bóg oczekuje od Żydów takiego sposobu życia, który utrzymuje pamięć objawień Boga i czyni z narodu żydowskiego „królestwo kapłańskie”. Przymierze Boga z narodem żydowskim ma znaczenie dla całej ludzkości, bo gdy nadejdzie mesjasz i  zapanuje powszechny pokój, cały świat pozna Boga i uzna rolę Żydów — w tym wyraża się uniwersalny wymiar judaizmu, jak również w możliwości przyjęcia wiary w jedynego Boga oraz w możliwości przyjęcia judaizmu przez każdego człowieka. Z  judaizmu wywodzą się dwie inne religie monoteistyczne: chrześcijaństwo oraz  islam.

 


GALERIA