Wiedza na temat Hurytów jest dość
uboga. Stanowili jedną z najstarszych grup etnicznych w Mezopotamii, do której
przybyli z Wyżyny Armeńskiej, o czym świadczy pokrewieństwo językowe z
Urartyjczykami. Huryci z pewnością żyli w Mezopotamii już w czasach III
dynastii z Ur, gdyż wspominają o nich źródła z tego okresu. W tych
najdawniejszych czasach musiało dojść do jakichś kontaktów Hurytów z grupami
Indoariów, o czym świadczy choćby obecność w panteonie huryckim trzech bóstw
aryjskich: Mitry, Uruwany i Indry. Współcześnie odrzuca się - uznawaną dawniej
teorię - o podbiciu Hurytów przez Ariów.
Dzieje Mitanni nie są dobrze znane,
ponieważ wiadomości o nim można czerpać tylko ze znalezisk archeologicznych i
starożytnych przekazów, które przeważnie dotyczą dziejów Asyrii, Hetytów czy
Babilonii i tylko wspominają o kraju Hurytów. Cenne są opisy biblijne oraz
teksty znalezione w Egipcie (np. listy z Amarna). W konsekwencji wiele faktów,
w szczególności chronologia Mitanni, budzi spore kontrowersje pomiędzy
historykami, więc poglądy poszczególnych badaczy często są ze sobą sprzeczne. Mitanni, jak wiele innych państw
Mezopotamii i Bliskiego Wschodu, powstało w wyniku wędrówki ludów w XIX-XVI w.
p.n.e. Około 1800-1700 roku p.n.e. plemiona huryckie zamieszkujące Wyżynę
Armeńską zaczęły ekspansję na południe. Przez wieki zajmowały coraz większe
połacie Azji Mniejszej oraz północnej Mezopotamii i Syrii. Interesujące są indo-aryjskie
powiązania Mitanni. Niektóre imiona władców (co być może dotyczy też ludzi z
niższych warstw, o których jednak odnalezione teksty nie wspominają)
zdecydowanie mają pochodzenie indo-aryjskie: Tuszratta – "ten, którego
rydwan szaleńczo mknie naprzód", Artatama – "ten, którego mieszkaniem
jest sprawiedliwość", Szattiwaz – "zdobywający łupy". Również
mitannijscy bogowie przypominali (przynajmniej imionami) bogów indo-aryjskich.
I tak zdecydowanie indo-aryjskie bóstwo Mitra otrzymało imię
"Mitrasil", Waruna – "Arunasil", Indra – "Indar",
Natsajasa – "Nsattjana".
Na początku XVI w. p.n.e. hetycki
król Mursilis I zniszczył Halab (Aleppo) – stolicę amoryckiego państwa Jamhad,
pokonał Mitanni oraz doprowadził w wyniku najazdu do wygaśnięcia dynastii
Hammurabiego w Babilonie. Po powrocie do Anatolii został zamordowany przez
swego szwagra Hantili, który zajął tron. Niedługo potem najazdy Hurytów i
wewnętrzne problemy państwa spowodowały jego skurczenie się do rejonów wokół
stolicy. Państwo Hetytów na pewien czas zostało uśpione. O tym, co działo się
później, brak wzmianek – aż do połowy XV w. p.n.e. Wpływami w Mezopotamii
podzieliło się kilka państw: powoli odbudowujący się Hetyci, potężni lecz
uśpieni Egipcjanie oraz Elamici, Kasyci i lud Arzawa. Mitanni władało ogromnymi
ziemiami, obejmującymi północną Mezopotamię, Lewant i Asyrię – wówczas
niewielkie państwo zajmujące obszary wokół miast Aszur i Niniwa, które musiało
uznać zwierzchność huryckich królów.
Po zjednoczeniu Egiptu faraonowie
przystąpili do poszerzania jego granic. Totmes I podbił Palestynę oraz ziemie
położone dalej na północ, łączące Egipt z Lewantem, aż do granic obszaru
zwanego Kizzuwatna. Na drodze Egiptowi stanęło odrodzone państwo Mitanni (w
1480 roku p.n.e. było już zjednoczone pod wodzą króla Parattarny), które
następnie w latach 1450-1350 p.n.e. osiągnęło szczyt swojej potęgi i zasięgu
terytorialnego. Władcą obszaru najechanego przez Egipcjan był król Idrimi –
wasal Parattarny. Najprawdopodobniej najazd egipskich wojsk spowodował ucieczkę
króla Idrimiego z jego rodzinnego Aleppo, opisaną na inskrypcji znalezionej w
Alalach. Dopiero po latach tułaczki Idrimi osiadł w Alalach, zostając tam
królem z nadania Parattarny. Za panowania Totmesa IV (1397-1388 p.n.e.) Mitanni
i Egipt nawiązały sojusz, utwierdzony przez królewskie małżeństwa. Dalsze
dzieje Mitanni łączą się dość ściśle z dziejami Egiptu. By zacieśnić wzajemne
stosunki często zawierano małżeństwa między królewskimi rodami. Wiadomo na
przykład, że faraon aż siedem razy prosił Artatamę I o rękę jego córki, nim ten
odpowiedział. W 1381 roku p.n.e. świętowano zaślubiny Amenhotepa III z Giluhepą
– córką Szuttarny II, syna Artatamy I. Potem wyszła za niego również Taduhepa.
Jej ojciec Tuszratta (syn Szuttarny) chciał, by faraon w zamian za nią przysłał
mu posąg córki odlany ze złota – dla złagodzenia tęsknoty. Gdy panowanie w
Egipcie rozpoczął Echnaton, Taduhepa przeszła do jego haremu.
Koniec potęgi Mitanni nastąpił,
gdy Artatama II (zapewne brat Tuszratty) nie zgodził się, by Tuszratta zajmował
dłużej tron (objęty zresztą po niewyjaśnionej śmierci ich brata Artaszumara).
Był jednak zbyt słaby, by móc zdziałać cokolwiek przeciwko władcy. Sprzymierzył
się zatem z Hetytami oraz Asyryjczykami. Egipt po śmierci Echnatona był zajęty
sprawami wewnętrznymi, a władca Babilonu ożenił się z córką króla Hetytów.
Pozbawiony wsparcia Tuszratta został zamordowany. W wyniku skomplikowanych
sporów o władzę między potomkami Tuszratty i Artatamy II Mitanni uległo podzieleniu
pomiędzy Asyryjczyków i Hetytów ok. 1350 r. p.n.e. Asyryjska część Mitanni,
znana w tekstach pod nazwą Chanigalbat zachowała częściową niezależność. Po
powstaniu, które miało miejsce około 1270 p.n.e., księstwa Chanigalbat nad
Chaburem zostały podbite przez Salmanasara I i zamienione w prowincję Asyrii. Na arenie Bliskiego Wschodu i
Mezopotamii w drugim tysiącleciu p.n.e był to kraj mający ogromne wpływy.
Prowadził wiele działań zbrojnych co powodowało rozwój techniki wojskowej.
Utrzymywał kontakty dyplomatyczne z Egiptem oraz innymi pobliskimi państwami.
TABLICA CHRONOLOGICZNA WŁADCÓW MITANNI
- Parattarna I
- Kirta (1500 p.n.e. - 1490
p.n.e.)
- Szuttarna I (1490 p.n.e. - 1470
p.n.e.)
- Parsatatar (1450 p.n.e. - 1440
p.n.e.)
- Parattarna II
- Szausztatar (1440 p.n.e. - 1410
p.n.e.)
- Parattarna II
- Artatama I (1410 p.n.e. - 1400
p.n.e.)
- Szuttarna II (1400 p.n.e. -
1385 p.n.e.)
- Artaszumara (1385 p.n.e. - 1380
p.n.e.)
- Tuszratta (1380 p.n.e. - 1350
p.n.e.)
- Szuttarna III (1350 p.n.e.)
- Szattiwaza (1350 p.n.e. - 1320
p.n.e.)
- Szattuara I (1320 p.n.e. - 1300
p.n.e.)
- Wasaszatta (1300 p.n.e. - 1280
p.n.e.)
- Szattuara II (1280 p.n.e. -
1270 p.n.e.)
- Ariteszub (XII wiek p.n.e.)
GOSPODARKA
Huryci mają swój wkład w rozwój
sztuki wojennej Bliskiego Wschodu. Przyczynili się bowiem do rozpowszechnienia
na tym obszarze od XV w. p.n.e.szybkiego rydwanu, w którym zastosowano koła ze
szprychami. Duże znaczenie miała także hodowla i tresura koni, która Huryci
udoskonalili. Nie do przecenienia jest także wpływ huryckiej mitologii, na
późniejszą mitologię grecką. Pośrednikami byli tutaj Hetyci, którzy od zachodu
graniczyli z Achajami. Przykładem takiego zapożyczenia jest mit o Kronosie
(hurycki Kumarbi) i jego walce z młodszym pokoleniem bogów, reprezentowanym przez
Zeusa (hurycki Teszub). Badania nad Hurytami zaczęto dość późno bo dopiero w
latach osiemdziesiątych XIX wieku. Przez długi czas nie zdawano sobie sprawy,
że Huryci i Mitanni to nazwy ludu i państwa, odnoszące się do tej samej
kultury.
MITOLOGIA HURYCKA
Huryci czcili żywioły oraz
personifikowali pojęcia przyrodnicze. Natura bogów była bliska ludzkiej,
różniła ich od ludzi nieśmiertelność i mocą panowania nad określoną częścią
przyrody. Aby uzyskać przychylność bóstw składano im ofiary według ściśle
określonego rytuału. Obrzędowi zawsze towarzyszyły libacje. Najprawdopodobniej,
przynajmniej raz w roku obchodzono wyjątkowo ważne, kilkudniowe święto
poświęcone zależnie od rejonu: Teszubowi, Hebat albo Szawuszce. Raz w miesiącu odbywało się mniejsze święto ku
czci lokalnego bóstwa. Głównym elementem uroczystości religijnych były libacje,
czyli uczty przygotowane dla bóstw, podczas których recytowano zaklęcia, prośby
i modlitwy. Wierzono, że bogowie sygnalizują nadchodzące wydarzenia poprzez
znaki wróżebne, czyli omina. Z tego powodu wróżbici i wieszczkowie cieszyli się
ogromną popularnością. Wyspecjalizowani byli przede wszystkim we wróżeniu z
zachowań ptaków. Zajmowali się tym wróżbici nazywani
augurami. Analizowano zachowanie ptaków, ich lot, miejsca w których się
zatrzymywały, sposób chwytania pożywienia i wydawane przez nie dźwięki. Cmentarzyska
z okresu mitannijskiego znajdowały się zwykle poza granicami osad. Dzieci
chowano w naczyniach ceramicznych zakopywanych pod podłogą domów. W Tell
al-Rimah odkryto nawet pucharek zawierający szczątki płodu. Pochówkom
towarzyszyły najczęściej skromne dary, takie jak: naczynia, paciorki, jedzenie
i napoje.
ALLANI
Bogini ziemi, pierwotnie być może
jedna z bogiń-matek. W czasach mitannijskich była związana z babilońską
Ereszkigal.
EA
Jeden z najważniejszych bogów
asyryjsko-babilońskich, bóg wód, kultury, mądrości, cywilizacji, sztuk,
rzemiosł artystycznych. Ea należał do grona czterech wielkich bóstw
niebiańskich: Anunnaki - związanego z niebem, Enlilem - burza i ziemia,
Szamaszem - słońce. Jest zaliczany do bóstw stworzycieli. Jego siedzibą było
Apsu. Ze swoim bratem Enlilem podzielił świat grając z nim w kości i otrzymując
świat wody. Przeważnie uważa się go za stworzyciela rodzaju ludzkiego. Ea jest
bohaterem kilku mitów. W jednym z mitów asyryjskich, uczestniczył w stworzeniu
człowieka. Główną rolę odgrywała bogini Ninhursag
(Nintu, Mama). Bogini udała się wraz z czternastoma brzemiennymi kobietami do
Domu Przeznaczenia. Tam Ea poprosił ją, by rozpoczęła wymawiać zaklęcia. Ona
uczyniła to i poczęła rysować w glinie czternaście postaci, dzieląc je na dwie
równe części. Po takich obrzędach Ea uklęknął i otworzył swój pępek, a
następnie nakazał, by kobiety brzemienne urodziły siedmiu mężczyzn i siedem
kobiet. Ninhursag osobiście formowała narodzonych. Małżonką Ea była Damkina z
którą miał syna Marduka oraz z boginią Turtur syna Dumuzi
("Prawowity Syn") - boga słońca , wiosny lub lata. Ea miał również
córkę, boginie wód Erua i Nina. Niekiedy za małżonkę
Ea, uważa się również Belit
- uosobienie pierwiastka żeńskiego w przyrodzie. Jego personifikacją był bóg
monstrum w postaci półryby- półbarana Kuribo oraz Kululuznany również pod imieniem Oannes półczłowiek-półryba.
HEBAT
Główna bogini panteonu huryckiego i hetyckiego. Wielka
Bogini, Królowa Niebios, bogini płodności i piękna. Była partnerką Teszuba – boga
burzy oraz matką Szarruma. Zwierzęciem poświęconym
Hebat był lew; czasem
przedstawiana była jako stojąca na jego grzbiecie. Niebiańskiej parze oddawano
cześć w Kummi (klasyczna Comana Cappadociae)
i Halab –
obecnie Aleppo.
KUMARBI
"Ojciec bogów".
Ośrodkiem kultu Kumarbiego było miasto Urkis. Na początku władcą niebios był
Alalu, lecz pokonał go Anu, którego sługą został Kumarbi. Po dziesięciu latach
służby Kumarbi wystąpił przeciwko Anu. W trakcie walki, kiedy szarpał zębami
lędźwie Anu, został zapłodniony i urodził trójkę bogów (m.in. Teszuba), którzy
mszcząc się za Anu, po walce zdetronizowali Kumarbiego. Pokonany Kumarbi
zapłodnił skałę, która zrodziła Ullikummi, istotę z kamienia, ale o ludzkich
kształtach, której chciał użyć przeciwko nowym bogom. Ullikummi umieszczony
został na ramieniu olbrzyma Upelluri, który, wiecznie pogrążony we własnych
myślach, nie był niczego świadom i nie czuł, jak na jego ramieniu Ullikummi
szybko rósł, aż dosięgnął nieba. Zagrożony Teszub ciskał na Ullikummi gromy i
zsyłał burze, lecz bezskutecznie, aż wreszcie został zmuszony do porzucenia
tronu niebios. Bóg Taszmiszu, brat Teszuba, wpadł jednak na pomysł zwrócenia
się o pomoc do Ea, do którego obaj z Teszubem następnie się udali. Ea odciął
olbrzymiego Ullikummi od podstawy starodawną piłą o nazwie kuruzzi, którą
posłużono się niegdyś do oddzielenia nieba od ziemi. Pozbawionego w ten sposób
mocy bazaltowego giganta bogowie pod wodzą Teszuba łatwo pokonali. Analogie
między hetycko-huryckimi mitami o Kumarbim (w szczególności tzw. Pieśni o
Ullikummi) a Teogonią Hezjoda pozwoliły wysnuć wniosek o prawdopodobieństwie
orientalnych wpływów na jego dzieło.
KUSZUH
Było to bóstwo lunarne, którego
kult powiązany był z bóstwem solarnym - Szimigi. Uznawany za boga przysięgi i
jej gwaranta. Za jego małżonkę uznawano bóstwo zapożyczone z mitologii
sumeryjskiej, Nikkal, która w Sumerze nosiła imię Ningal.
NERGAL
Władca świata podziemnego po małżeństwie
z Ereszkigal. Pierwotnie bóg zamieszkujący niebiosa, dla Babilończyków bóg
światła, główne miejsce kultu – Kuta. Jak głosi legenda stoczył z Teszubem
walkę o władzę nad niebiańskim królestwem. Po klęsce zszedł do świata
podziemnego. Sumerowie uważali go za boga zarazy i jako takiego włączali go do
grupy bogów odpowiedzialnych za zsyłanie chorób i epidemii. Dlatego też
sumeryjski kapłan-lekarz odprawiał serię modlitw oraz składał bóstwu ofiary, by
tym sposobem odegnać chorobę i przebłagać duchy do opuszczenia ciała człowieka.
SZAUSZKA
Bogini miłości i wojny. Uważana
za siostrę Teszuba. Wyobrażano ją sobie jako skrzydlatą boginię stojącą na
grzbiecie lwa. Utożsamiana z Hebat, Isztar, Astarte.
SZIMIGI
Bóstwo solarne, którego kult
powiązany był z bóstwem lunarnym - Kuszuhem. Bóg słońce, Szimigi, przejął wiele
cech akadyjskiego Szamasza, odpowiednika Utu w Sumerze. Uznawany był za boga
wyroczni i wróżb. Jego małżonką była Aja, bóstwo zapożyczone z mitologii
Mezopotamii, która uznawana była tam za małżonkę Szamasza.
TESZUB
Bóg burzy, który władał
błyskawicami, wiatrem i deszczem. Król wszystkich bogów, syn Kumarbi, małżonek
Hebat - Wielkiej Bogini. Miejsce jego kultu znajdowało się w mieście Kummi, a
poświęconym mu zwierzęciem był byk. Przedstawiany był jako potężny, brodaty
mężczyzna z włócznia , maczugą lub podwójnym toporem w jednej ręce i piorunem w
drugiej. Najczęściej ubrany był w krótką tunikę i szpiczastą czapkę z rogami. Mity
o Teszubie przetrwały w hetyckich wersjach. Według jednego z nich Teszub
pokonał "ojca bogów" - Kumarbiego i zajął jego miejsce. Pokonany
Kumarbi zapłodnił skałę, z której narodził się Ullikummi - Kamienny Bóg, wobec
którego Teszub był bezsilny i musiał zrzec się zwierzchnictwa. Na niebiański
tron Teszub wrócił dzięki Ea, który pozbawił mocy diorytowego giganta,
obcinając mu stopy piłą o nazwie kuruzzi, którą dawni bogowie niegdyś
rozdzielili niebo i ziemię.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz